Niedobór witaminy D₃ – jak go rozpoznać? Skutki u dzieci

Treść została zweryfikowana przez specjalistę: Katarzyna Bal-Gierańczyk, lekarz pediatra

Dlaczego odpowiedni poziom witaminy D₃ jest tak istotny dla rozwoju niemowląt oraz dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym? Jakie objawy mogą świadczyć o niedoborze tej witaminy u dziecka? W jakiej formie dostarczać witaminę D₃ maluchowi?

Witamina D₃ – dlaczego jest ważna w rozwoju dzieci?

Witamina D₃ wpływa na prawidłowy rozwój układu kostnego– wspomaga mineralizację zębów i kości, zapobiega krzywicy – jest więc niezbędna do prawidłowego rozwoju dziecka w okresie wzrostu. Witamina D₃ wykazuje też działanie immunomodulujące – wspomaga układ odpornościowy oraz korzystnie wpływa na wygaszanie reakcji zapalnych w organizmie¹.

Norma witaminy D₃ – jakie jest zapotrzebowanie na tę witaminę u niemowląt i starszych dzieci?

Badania pokazują, że problem deficytu witaminy D₃ w organizmie pojawia się nie tylko w Polsce, ale na całym świecie, w różnych grupach wiekowych i jest uznawana za globalny problem zdrowotny. W związku z tym, w 2018 roku grupa ekspertów z udziałem konsultantów krajowych i prezesów towarzystw naukowych na podstawie przeglądu literatury i oceny sił oraz jakości dowodów przedstawiła optymalne normy witaminy D₃ w organizmie człowieka dla mieszkańców Europy Środkowej oraz określiła stężenie wskazujące na jej deficyt:

Badanie stężenia witaminy D₃ w organizmie wykonuje się w grupach ryzyka i określa na podstawie badań specjalistycznych zleconych przez lekarza.

Jeśli zaś chodzi o zapotrzebowanie na witaminę D₃ u niemowląt i starszych dzieci to kształtuje się ono następująco:

Noworodki:

• Od 0 do 6 miesiąca życia: 400 IU/dobę od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia;
• Od 6-12 miesiąca życia: 400–600 IU/dobę zależnie od dobowej ilości witaminy D przyjętej z pokarmem.

Starsze dzieci (1-10 lat):

• u dzieci zdrowych przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00 bez kremów z filtrem w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, choć wciąż zalecana i bezpieczna,
• jeżeli powyższe warunki nie są spełnione, zalecana jest suplementacja w dawce 600–1000 IU/dobę, w zależności od masy ciała i podaży witaminy D w diecie, przez cały rok.

Młodzież (11-18 lat):

• u zdrowych nastolatków przebywających na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00 bez kremów z filtrem w okresie od maja do września suplementacja nie jest konieczna, choć wciąż zalecana i bezpieczna,
• jeżeli powyższe warunki nie są spełnione, zalecana jest suplementacja w dawce 800–2000 IU/dobę, w zależności od masy ciała i podaży witaminy D w diecie, przez cały rok.

Kiedy można mówić o zbyt niskim poziomie lub deficycie witaminy D₃? Jakie są przyczyny niedoboru?

Niedobory witaminy D₃ mają następujące przyczyny2:

• niska ekspozycja na słońce w naszej strefie klimatycznej

Witamina D₃ jest wytwarzana w organizmie pod wpływem działania promieni słonecznych na skórę – w ten sposób pokrywamy ok. 80% zapotrzebowania na tę witaminę w organizmie. W Polsce synteza witaminy D w skórze może być efektywna w okresie wiosenno-letnim (od maja do września), pomiędzy godziną 10:00 a 15:00, kiedy kąt padania promieni słonecznych jest odpowiedni, temperatura powietrza sprzyja odkrywaniu większej powierzchni skóry, a pokrywa chmur nie przysłania słońca. W okresach mniejszej ekspozycji skóry na działanie promieni słonecznych (od października do kwietnia) mogą pojawić się w organizmie niedobory witaminy D3, które należy uzupełniać poprzez dostarczanie jej z pożywienia i/lub suplementację odpowiednimi preparatami zawierającymi witaminę D₃.

• stosowanie preparatów zawierających filtry UVB i UVA osłabiających syntezę skórną

Polskie Towarzystwo Dermatologiczne rekomenduje, by unikać bezpośredniej ekspozycji na słońce dzieci przed ukończeniem 6. miesiąca życia, a powyżej 6. miesiąca życia zaleca maksymalne unikanie takiej ekspozycji, jak najczęstsze przebywanie dzieci w cieniu i stosowanie na całą skórę preparatów ochronnych z filtrami UVB/UVA z SPF 30. Ponadto, choć zalecana wartość SPF kremu czy innego produktu do ochrony przeciwsłonecznej dla dzieci wynosi co najmniej 30, to u niemowląt, dzieci z jasną karnacją lub skórą atopową powinno się stosować preparaty z SPF 50+. A preparaty z filtrem osłabiają wytwarzanie witaminy D₃ w organizmie⁴.

• niewystarczające źródła witaminy D₃ w diecie

Pożywienie zaspokaja jedynie 20% zapotrzebowania na witaminę D₃ w organizmie. Pokarmy bogate w tę witaminę (np. ryby) spożywane są w małych ilościach i rzadko, szczególnie przez dzieci w okresie rozszerzania diety. Niemowlęta karmione piersią i mlekiem modyfikowanym również nie otrzymują w sposób naturalny adekwatnej do potrzeb ilości witaminy i niezbędna jest jej suplementacja. Zanim jednak ją rozpoczniemy najlepiej wcześniej skonsultować się z lekarzem pediatrą w celu dobrania odpowiedniej dawki witaminy D₃.

Sprawdź, które produkty są bogate w witaminę D >>

Stężenie optymalne witaminy D₃w organizmie wynosi 30-50 ng/ml.O deficycie witaminy D3 mówimy, gdy jej stężenie w organizmie spada poniżej 30 ng/ml. Kontrolowanie i uzupełnianie niedoborów witaminy D₃ jest niezwykle istotne – jej deficyt w organizmie dziecka może zaburzyć jego prawidłowy wzrost, a w przyszłości może prowadzić do poważnych chorób, np. krzywicy².

Niedobór witaminy D₃ – objawy i skutki u niemowląt oraz starszych dzieci

Objawami świadczącymi o niedoborze witaminy D₃ w organizmie dzieci mogą być³:

• rozmiękanie potylicy, wydatne guzy czołowe, duże przednie ciemiączko, opóźnione jego zarastanie
• opóźnione wyrzynanie zębów mlecznych, defekty w budowie szkliwa, nasilona próchnica
• pogrubienie połączeń chrzęstno-kostnych („różaniec krzywiczy”, „bransolety krzywicze”)
• skrzywienie kręgosłupa i deformacje klatki piersiowej (klatka szewska, kurza)
• deformacje kości długich (szpotawość, koślawość)
• bóle kostne, złamania kości (zwłaszcza u dzieci starszych)
• nadmierna potliwość
• drgawki hipokalcemiczne (zwykle > 6. m.ż.)
• hipotonia mięśniowa
• opóźniony rozwój ruchowy
• słabe przyrosty masy ciała
• nawracające infekcje
• niedokrwistość z niedoboru żelaza
• słaba tolerancja wysiłku, zmęczenie

Niedobór witaminy D₃ – jak zapobiegać?

W oparciu o korzystne dla rozwoju i funkcjonowania organizmu aspekty, zaleca się suplementowanie witaminy D₃ już od pierwszych dni życia.

Niedobory witaminy D₃ u niemowląt i dzieci – zapobieganie

Stężenie witaminy D₃ w mleku matki zależy od suplementacji – u kobiet, które suplementują tę witaminę, wynosi ono około 20 IU na 100 ml, natomiast u matek nie sięgających po suplementację stężenie to oscyluje pomiędzy 1,5 a 8 IU na 100 ml. W wzbogaconym witaminą D₃ mleku sztucznym jest jej więcej:

• mleko modyfikowane początkowe (0.–6. miesiąca życia) 40–60 IU/100 ml;
• mleko modyfikowane następne (7.–12. miesiąca życia) 56–76 IU/100 ml;
• mleko modyfikowane junior (2.–3. roku życiu) 70–80 IU/100 ml.

Rekomendowana ilość witaminy D₃ u niemowląt w przypadku suplementacji to:

• 0.– 6. miesiąc życia 400 IU/dzień, od pierwszych dni życia niezależnie od sposobu karmienia
• 6.–12. miesiąc życia 400–600 IU/dzień, zależnie od dobowej ilości witaminy D przyjętej z pokarmem.

Najlepiej jednak zasady suplementacji witaminą D ustalać z lekarzem-pediatrą.

Niedobory witaminy D₃ u starszych dzieci – zapobieganie i leczenie

W przypadku starszych dzieci – w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym – ryzyko niedoborów jest całkiem spore, i podobnie jak u niemowląt związane jest nie tylko z syntezą skórną, ale również z dietą dziecka.

W zależności od wieku i podaży witaminy D₃ w diecie starszym dzieciom zaleca się jej suplementowanie na poziomie:

• 1-10 lat – 600–1000 IU/dobę, natomiast w przypadku dzieci z otyłością, w zależności od stopnia otyłości zaleca się suplementowanie 1200-2000 IU/dobę,
• 11-18 lat – 800-2000 IU/dobę, u dzieci z nadwagą lub otyłością dawkę należy zwiększyć do 1600-4000 IU/dobę.

Podobnie jak w przypadku niemowląt zasady suplementowania powinien ustalić lekarz.

Dowiedz się więcej o suplementacji witaminy D₃ u dzieci i niemowląt >>

Artykuł ma charakter edukacyjny, nie stanowi i nie zastępuje porady lekarskiej.

¹ Rusińska A i in. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii 2018; 24(1): 1-24.

² Gadomski A., Skutki niedoboru witaminy D w organizmie człowieka. Borgis-Nowa Pediatria, 1/2017, s. 34-37.

³ Czech-Kowalska J. Suplementacja witaminą D u dzieci – wskazówki praktyczne. Forum Pediatrii Praktycznej. https://forumpediatrii.pl/artykul/suplementacja-witamina-d-u-dzieci-wskazowki-praktyczne. Data dostępu: 19.01.2021 r.

⁴ Narbutt J., Wolska H., Kaszuba A. i in., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część 2: Stosowanie preparatów zawierających filtry UV, Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 30–40.