Nauka przez zabawę – jak zabawa „na niby” rozwija na serio?

„Moje dziecko tylko się bawi”, ale czy na pewno to „tylko” zabawa? Wbrew pozorom wszelkie działanie „na niby” uznawane za podstawową aktywność małego człowieka, rozwija na serio i sama także podlega rozwojowi¹. Zobacz, jaka jest rola zabawy w życiu Twojego dziecka.

Czym jest zabawa?

Zabawa to aktywność, która pojawia się u dzieci bardzo wcześnie. Właściwie pierwsze jej przejawy można zaobserwować, gdy malec zdobywa umiejętność chwytania przedmiotów rękoma i manipulowania nimi. Potem ten rodzaj aktywności towarzyszy dziecku przez wiele miesięcy, przechodząc różne zmiany w każdym okresie rozwojowym².

O zabawie można powiedzieć, że³:

• jest działaniem swobodnym nastawionym na przyjemność;
• pozostaje bezinteresowna;
• ma własną specyfikę czasu i miejsca;
• kieruje nią swoisty porządek przebiegu;
• zawiera elementy napięcia, które prowadzą do odprężenia po jej zakończeniu;
• ma własne reguły;
• socjalizuje, bo skupia wokół siebie społeczność osób wspólnie się bawiących;
• jest wspierana rekwizytami i przebraniem dostosowanymi do specyfiki danego czasu i miejsca.

Wiek przedszkolny = wiek zabawy

W czasie zabawy dziecko ma swobodę wyboru sposobu używania różnych przedmiotów. Najczęściej są to zabawki, ale w okresie przedszkolnym do gry mogą wkraczać różne przedmioty z otoczenia². Nie bez znaczenia mówi się, że to właśnie przedszkolaki zajmują się prawdziwą zabawą, dlatego okres ten bywa niekiedy nazywany wiekiem zabawy¹.

Oczywiście nie można tu pominąć aspektu nauczania. Wiek przedszkolny to czas, w którym dziecko rozwija się i uczy poprzez zabawę. Ona sama także przechodzi ewolucję. Manipulacje przedmiotami, tworzenie konstrukcji i pokonywanie przeszkód przestrzennych wyćwiczyło małą i dużą motorykę, więc czas zatem na inny wymiar – wyobraźnię.

Zabawa „na niby” inaczej zwana symboliczną, polega na wytworzeniu przez dziecko wyimaginowanej sytuacji, na udawaniu, wcielaniu się w role, fantazjowaniu. Jej funkcja symboliczna wiąże się ze zdolnością wyobrażania sobie przedmiotów i sytuacji, które nie są dostrzegane w rzeczywistości. Ma także związek z umiejętnością posługiwania się znakami lub symbolami, które zastępują rzeczywiste elementy⁴. Może wiązać się z:

• określonym tematem np. wyprawa rakietą w kosmos, szykowanie przyjęcia na zamku, ratowanie mieszkańców przed groźnym smokiem;
• pełnieniem określonych ról typu mama, tata, dziecko podczas zabawy w dom
• wcielaniem się w różne zawody.

Podczas takiej zabawy zwyczajny patyk staje się czarodziejską różdżką lub mikrofonem, a przedmioty mają czarodziejską moc lub własny głos. Ważnym elementem tego typu aktywności jest spontaniczność. Fabuła powstaje na bieżąco – z własnej woli, nagle, często wbrew aktualnym oczekiwaniom otoczenia¹. Dlatego nawet ten sam temat zabawy w lekarza czy restaurację wygląda inaczej, i za każdym razem pozwala dziecku nabywać nowych doświadczeń.

Dorośli nie zawsze mają łatwość wchodzenia w ten typ zabawy, zwłaszcza Ci, którzy lubią mieć jasne zasady lub nie widzą sensu w udawaniu. Być może łatwiej będzie Ci wejść w twórczą zabawę „na niby”, kiedy zdasz sobie sprawę, jak w ogóle ta aktywność jest ważna rozwojowo dla Twojego dziecka.

Nauka przez zabawę – czego dziecko uczy się w czasie zabawy?

Czego dziecko może się nauczyć, kiedy jego głównym towarzyszem jest lalka, pluszak lub ulubiony samochodzik? Naprawdę dużo. Dobra zabawa to najlepszy nauczyciel. I nieważne, czy dziecko wykorzystuje w swojej zabawie ulubione zabawki, czy też nadaje nowe znaczenie przedmiotom codziennego użytku. W każdej takiej działalności podejmowane są czynności, które mimowolnie rozwijają wiedzę o otaczającym świecie, np. o odkrywaniu siły grawitacji¹.

Czego jeszcze uczy i co daje?

• Pozwala zdobyć nową wiedzę, skupiać uwagę, ćwiczyć pamięć i spostrzeganie, zwłaszcza jeśli są to układanki¹.
• Kształtuje sprawność ruchową i wszystkie zmysły, które są angażowane w niemal każdej zabawie³.
• Uczy precyzji i koordynacji ruchowej, rozwija refleks i sprawność¹.
• W formie zabawy spontanicznej rozwija myślenie abstrakcyjne, uczy odróżniania świata fikcji od rzeczywistości. Pozwala odkryć, że prawa rządzące tymi światami się różnią².
• Zabawa „na niby” pozwala dziecku zdystansować się od aktualnej sytuacji. W tym przypadku brak określonego przedmiotu nie jest problemem, bo może go zastąpić inny element (np. pudełko po butach zamiast samochodu)¹.
• To skuteczny sposób pobudzania wyobraźni, kreatywności i pomysłowości¹.
• Wychowuje, uczy zasad współpracy, wcielania się w różne role społeczne, patrzenia na życie z perspektywy drugiej osoby oraz rozwiązywania problemów^1,3.

Dlatego nie przeszkadzaj swojemu dziecku, jeśli chce się bawić. Wspieraj jego aktywność, zwłaszcza tę twórczą i rozwijającą. Aby zorganizować dziecku efektywny czas, najlepiej posłużyć się dostępnymi w Internecie propozycjami zabaw, które uczą i bawią. To one pozwolą mu nabyć wiele umiejętności. Nie bój się także angażować we wspólne spędzanie czasu i szczerze cieszyć się procesem tej aktywności.

Mądrzy dorośli wiedzą, że nauka i zabawa to fajna sprawa dla osób w każdym wieku!

Bibliografia:

1. Brzezińska A. I., Batkowski M., Kaczmarska D., Włodarczyk A., Zamecka N. (2011), Zabawa, czyli co i po co? O roli zabaw i zabawek w przygotowaniu do dorosłego życia. W: Świat lat dziecięcych… Jak kręcą nas zabawki? (s. 33-63). Dostęp: https://psychologia.amu.edu.pl/wp-uploads/2011-%C5%9AWIAT-LAT-DZIECI%C4%98CYCH-Zabawa-czyli-co-i-po-co.pdf
2. Marcysiak M., Zabawa jako metoda pracy z dzieckiem. Dostęp (15.05.2023): https://www.poradnia-makow.pl/zabawa-jako-metoda-pracy-z-dzieckiem.html
3. Zwiernik J., „Oni się tylko bawią” – czy tylko?” Kontrowersje wokół hasła nauka przez zabawę. Problemy wczesnej edukacji, Tom 54 Nr 1 (2022) Dostęp: https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/pwe/article/view/7242
4. Lasota A., Symboliczne ujmowanie rzeczywistości we wczesnym dzieciństwie, Psychologia Rozwojowa, 12/2007, nr 1 s. 13–21. Dostęp: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/84975