Zabawa symboliczna, czym jest i jak działa „zabawa na niby”?

Zabawa to podstawowa, naturalna i spontaniczna forma aktywności psychofizycznej dziecka. Jednym z jej ważnych poziomów w toku rozwoju, na którą wskazał Piaget, jest zabawa na niby, która pojawia się w 2. roku życia¹. Sprawdź, czym jest i jak działa ten rodzaj dziecięcej rozrywki.

Co to jest zabawa symboliczna?

Zabawa symboliczna to ważny etap rozwoju dziecka. Służy ćwiczeniu wyobraźni i kształtuje fikcję dziecięcą. Jej istota polega na uwalnianiu dziecka od uzależnienia od sytuacji rzeczywistej¹. Początkowo ta forma rozrywki ma charakter prostych aktywności naśladowczych i odtwórczych. Na przykład dziecko bawi się lalką lub misiem, wyobrażając sobie konkretną sytuację, odtwarza znane sobie przedmioty i zdarzenia za pomocą własnych działań na niby. Wprowadza je to w świat czynności symbolicznych właściwych dla aktywności człowieka².

Z czasem takie zabawy przekształcają się w „żywy teatr”, w którym główną rolę odgrywają emocje wyrażane przez mimikę, gesty i proste słowa. Zabawy symboliczne mogą być podejmowane z inicjatywy samego dziecka lub prowadzone przez rodzica, przedszkolankę, opiekunkę lub inną osobę².

W zabawie na niby dziecko może zacząć realizować swoje najważniejsze pragnienia, marzenia, sytuacje i rzeczy niemożliwe do urzeczywistnienia w danym momencie w inny sposób⁴. Gdy następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, uczy się działania na podstawie wykreowanych wewnętrznie motywach oraz wymyślonej w głowie sytuacji. Łatwo odwołuje się do własnego pola wyobrażeniowego i nadaje symboliczny charakter przedmiotom¹.

Zabawa na niby – jak bawi się dziecko?

Zabawa symboliczna może wiązać się z określonym tematem. Na przykład dziecko wyobraża sobie wyprawę rakietą w kosmos, szykowanie przyjęcia na zamku, ratowanie mieszkańców przed groźnym smokiem itp.

Może też być związana z odgrywaniem określonych ról. Najczęściej tych, które odzwierciedlają relacje interpersonalne obserwowane u innych ludzi¹. Mogą to być osoby typu mama, tata i tzw. zabawa w dom lub też wcielanie się w różne zawody, np. lekarza, policjanta lub strażaka. Zabawy w odgrywanie ról pomagają dzieciom zrozumieć przeżycia innych. Wchodząc w rolę i odgrywając ją, maluch wczuwa się w sytuację. Naśladuje pewne zachowania, wykonuje określone czynności i wypowiada odpowiednie słowa. Dziecko wiąże zachowanie danej osoby z typowym dla niej środowiskiem (sytuacją) i w ten sposób tworzy scenariusz swojej zabawy¹.

Symboliczna aktywność dziecka to także aktywności z używaniem określonych przedmiotów jako zastępników tych prawdziwych³. Początkowo maluchowi trudno jest zrozumieć, że różdżkę czarodzieja może zastąpić zwykły patyk, a prawdziwego kota ulubiony pluszak. Jednak z czasem odkrywa, że może zastąpić ją każdy inny, nieco podobny przedmiot⁴. Dziecko zaczyna w zabawie na niby używać dostępnych mu przedmiotów i przyjmować, że dana rzecz jest czymś, czym w rzeczywistości nie jest, np. sznurek – rzeką, klucz – psem itp.³.

Jak działa zabawa w udawanie?

W zabawie na niby dziecko przede wszystkim uczy się odróżniać świat fikcji, który pojawia się w zabawie, od świata realnego. Odkrywa, że pewne prawa rządzące tymi światami różnią się. Tym samym rozwija swoje myślenie abstrakcyjne⁴.

Korzyści z zabawy symbolicznej nie sposób przecenić. Oto najważniejsze z nich:

• Dzięki zabawie „na niby”w umyśle dziecka zaczyna wyodrębniać się świat wewnętrzny, zawierający myśli, wyobrażenia i stwarzający możliwość przeżywania w wyobraźni¹.
• Dziecko uczy się poruszania między światem wyobrażeniowym a rzeczywistym, między pragnieniami a realnymi możliwościami, zasadami⁴.
• Zabawa symboliczna jest poligonem doświadczania emocji i nauki przeżywania napięcia⁴. Często tematy wymyślonych zabaw zawierają istotne i realne problemy dziecka, które w ten sposób można przepracować.
• Odtwarzanie stwarza możliwość przygotowania się do realnych sytuacji i oswojenia ich. Na przykład zabawa w dentystę czy w pójście do szkoły. Jeśli sytuacja budzi duży lęk warto, aby najpierw dziecko mogło przepracować ją na innych. Może bawić się w dentystę i „zakładać” zakładając plombę mamie. Pamiętaj też o wprowadzeniu elementów humorystycznych, aby budować pozytywne skojarzenia z daną osobą.
• Dziecko samo wprowadza elementy grozy np. burza na statku czy wypadek na drodze, aby uczyć się przeżywania i regulowania różnych emocji¹.
• Daje możliwość nabierania różnych perspektyw dzięki wcielaniu się w role raz małej kaczuszki, a raz pani nauczycielki, która sprawdza czy dzieci wykonały zadanie¹.
• Dziecko w wytworzonym świecie wyobraźni jest skłonne więcej zaryzykować, spróbować nowych zachowań, np. zjedzenie brokułu, który staje się żabą na bocianim przyjęciu lub posprzątanie domu, kiedy szykuje się wielkie przyjęcie w całej galaktyce.
• Poszerza wyobraźnię i uczy kreatywności nie tylko dziecko¹, ale i rodzica.

Zabawa „na niby”, choć wydaje się być oderwana od rzeczywistości pozwala Twojemu dziecku nabyć bardzo realnych i potrzebnych umiejętności. To one w przyszłości pozwolą mu rozwijać myślenie abstrakcyjne[4]. Warto stwarzać dziecku przestrzeń do takiej zabawy, a także czasem samemu włączyć się w nią i dać się jej ponieść.

Bibliografia:

1. Górecka-Mostowicz B., Dziecko jako kreator fikcji w zabawie dowolnej, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna Vol. 2 1 (3)/2014, s. 71, 72, 73, 78 Dostęp: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Pedagogika_Przedszkolna_i_Wczesnoszkolna/Pedagogika_Przedszkolna_i_Wczesnoszkolna-r2014-t-n1_(3)/Pedagogika_Przedszkolna_i_Wczesnoszkolna-r2014-t-n1_(3)-s71-81/Pedagogika_Przedszkolna_i_Wczesnoszkolna-r2014-t-n1_(3)-s71-81.pdf
2. Lasota A., Przejawy twórczości w zabawie dziecięcej, Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 17/2008, s. 179. Dostęp: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Pedagogiczne_Problemy_Spoleczne_Edukacyjne_i_Artystyczne/Studia_Pedagogiczne_Problemy_Spoleczne_Edukacyjne_i_Artystyczne-r2008-t17/Studia_Pedagogiczne_Problemy_Spoleczne_Edukacyjne_i_Artystyczne-r2008-t17-s177-185/Studia_Pedagogiczne_Problemy_Spoleczne_Edukacyjne_i_Artystyczne-r2008-t17-s177-185.pdf
3. Lasota A., Symboliczne ujmowanie rzeczywistości we wczesnym dzieciństwie, Psychologia Rozwojowa, 12/2007, nr 1 s. 13–21. Dostęp: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/84975
4. Brzezińska, A. I., Batkowski, M., Kaczmarska, D., Włodarczyk, A., Zamecka, N. (2011). Zabawa, czyli co i po co? O roli zabaw i zabawek w przygotowaniu do dorosłego życia. W: Świat lat dziecięcych… Jak kręcą nas zabawki? (s. 33-63). Dostęp: https://psychologia.amu.edu.pl/wp-uploads/2011-%C5%9AWIAT-LAT-DZIECI%C4%98CYCH-Zabawa-czyli-co-i-po-co.pdf