Czym jest osteoporoza? Przyczyny, objawy, skutki

Treść została zweryfikowana przez specjalistę: Justyna Milewska, lekarz internista

Osteoporoza to choroba układu kostnego. Przez Światową Organizację Zdrowia jest uznawana za chorobę cywilizacyjną, a nawet epidemię XXI wieku¹. Co jest przyczyną takiego stanu? Jak rozpoznać objawy osteoporozy? Czym grozi jej nieleczenie? Wyjaśniamy.

Osteoporoza i jej objawy

Osteoporoza jest chorobą szkieletu, która charakteryzuje się ubytkiem masy kostnej i zaburzeniem struktury kości. W konsekwencji prowadzi do ich zwiększonej kruchości i wzrostu ryzyka złamań ², nawet po niewielkim urazie lub obciążeniu układu kostnego. Są to tak zwane złamania osteoporotyczne³.

Osteoporoza przebiega podstępnie i przez długi czas często nie daje się jej wykryć. Stan zdrowia układu kostnego pacjenta stopniowo się pogarsza i często to dopiero złamania kości długich lub kręgów są zauważalnym objawem zaawansowanej choroby. Najczęściej dotyczą one kręgosłupa, bliższego odcinka kości przedramienia, bliższego końca kości udowej, bliższego końca kości ramiennej, żeber, miednicy, a także bliższego końca kości piszczelowej¹.

Zanim jednak dojdzie do złamań, rozwijająca się choroba może objawiać się ostrymi dolegliwościami bólowymi. Dotyczą one głównie środkowo-dolnej okolicy kręgosłupa piersiowego lub kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego i pojawiają się w spoczynku lub podczas wykonywania zwyczajnych czynności¹. Osteoporoza jest tak powszechną chorobą, że WHO nazwało ją nawet epidemią XXI wieku. Szacuje się, że na złamanie osteoporotyczne będzie cierpieć jedna na dwie kobiety i jeden na pięciu mężczyzn po 50 r.ż.².

Osteoporoza – przyczyny

Ze względu na rodzaj przyczyny choroby, wyróżnia się:

• osteoporozę, która ma charakter pierwotny, czyli jest konsekwencją starzenia się kości i rozwija się zwykle u kobiet po menopauzie oraz rzadziej u starszych mężczyzn⁴;
• osteoporozę wtórną, która dotyczy osób w każdym wieku i jest następstwem innych chorób lub przyjmowania niektórych leków³.

Osteoporoza pierwotna związana jest z kilkoma czynnikami ryzyka, które dodatkowo przyspieszają jej wystąpienie. Należą do nich³:

• palenie tytoniu;
• nadużywanie alkoholu;
• dieta uboga w wapń i w witaminę D;
• niedożywienie;
• brak aktywności fizycznej;
• rzadka ekspozycja ciała na słońce.

Wtórny charakter osteoporozy ma związek m.in. z takimi chorobami jak³:

• zaburzenia hormonalne, w tym przedwczesna menopauza i choroby tarczycy;
• cukrzyca;
• choroby układu pokarmowego związane z zaburzeniami wchłaniania;
• przewlekły reumatyzm.

Osteoporoza wtórna może być także następstwem zażywania niektórych leków. Należą do nich przede wszystkim glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe oraz heparyna³.

Do przyczyn osteoporozy, które są niemożliwe do wyeliminowania, zalicza się¹:

• płeć żeńską: kobiety chorują cztery razy częściej niż mężczyźni;
• grupę etniczną: największe ryzyko obejmuje kobiety rasy białej i Azjatki;
• wiek: czas starzenia się, u kobiet związany z okresem okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym.

Ponadto osteoporoza może wystąpić z uwagi na czynniki genetyczne.

Jakie są skutki osteoporozy?

Ryzyko wystąpienia osteoporozy pomaga ocenić odpowiednia diagnostyka obrazowa. Należy wykonać pomiar gęstości mineralnej kości (BMD – bone mineral density) w obrębie kręgosłupa i nasady bliższej kości udowej. Osteoporozę diagnozuje się, gdy wynik BMD jest mniejszy przynajmniej o 2,5 odchylenia standardowe od szczytowej masy kostnej zdrowych dorosłych w młodym wieku (wskaźnik T≤–2,5). W zaawansowanej osteoporozie wskaźnikowi T ≤ –2,5 towarzyszą złamania patologiczne pod wpływem siły, która nie jest w stanie złamać zdrowej kości².

Nieleczona osteoporoza powoduje złamania kości, których konsekwencje mogą być bardzo poważne. Pacjent może cierpieć na trwałą utratę sprawności fizycznej, kalectwo, niepełnosprawność lub wymagać przewlekłej opieki osób trzecich. Według statystyk nawet 20% kobiet, które doznały złamania bliższego odcinka kości udowej, umiera w przeciągu pierwszego roku od wystąpienia urazu. Osteoporoza wpływa na pogorszenie całokształtu jakości życia oraz wzrost kosztów związanych z opieką medyczną nad chorym¹.

Czym można zapobiegać osteoporozie?

Jak się okazuje, osteoporoza u dorosłych, podobnie jak krzywica u dzieci, może być związana z niedoborem witaminy D3 i wapnia. Prawidłowa podaż tych składników jest również niezbędna w procesie leczenia choroby. Warto wspomnieć również o aktywności fizycznej, która jest jednym z kluczowych czynników, które zapobiegają rozwojowi osteoporozy³.

Szczególną rolę odgrywa witamina D3, która wykazuje wielokierunkowe działanie w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. Jej rolę widać w⁵:

• zmniejszeniu aktywności komórek odpowiedzialnych za niszczenie i rozkładanie składników tkanki kostnej;
• poprawie jakości kości;
• zmniejszeniu ryzyka upadków (brak zaburzeń równowagi, wzrost siły mięśniowej, poprawa ruchomości stawów);
• zwiększaniu wchłaniania wapnia z jelit;
• zmniejszaniu ujemnego bilansu wapnia w organizmie.

Warto więc zwrócić większą uwagę na źródła witaminy D3, zarówno na ekspozycję słoneczną, jak i na dietę oraz suplementację. W zależności od podaży wapnia w diecie zaleca się również preparaty suplementacyjne wapnia w postaci węglanu wapnia⁴.

Profilaktyka osteoporozy obejmuje także odpowiednie spożycie białka (1-1,5 g/kg mc), magnezu, witaminy C i witaminy K. Należy unikać nadmiaru kawy oraz  sodu i fluoru. Istotne są również inne działania, które mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia osteoporozy. Zalicza się do nich zaprzestanie palenia tytoniu, unikanie nadużywania alkoholu oraz uprawianie umiarkowanej aktywności fizycznej (np. chodzenie, pływanie) przez 30 minut, minimum trzy razy w tygodniu³.

Najczęściej zadawane pytania dotyczące osteoporozy

Jakie są pierwsze objawy osteoporozy?

Wczesne objawy choroby mogą polegać na odczuwaniu ostrych dolegliwości bólowych w odcinku piersiowym lub lędźwiowym kręgosłupa. Ból może występować zarówno podczas siedzenia i leżenia, jak i przy wykonywaniu prostych czynności.

Z czego robi się osteoporoza?

Osteoporoza może powstawać m.in. na skutek starzenia się kości, niektórych chorób, przyjmowania leków, nadużywania alkoholu, czynników genetycznych, uwarunkowań rodzinnych lub niewłaściwej diety. Zwłaszcza niedobory wapnia i witaminy D3 predysponują do rozwoju choroby.

Jak leczyć osteoporozę kości?

Leczenie osteoporozy polega na modyfikacji dotychczasowego stylu życia, zwłaszcza w kierunku eliminacji czynników ryzyka choroby oraz stosowaniu odpowiednio zbilansowanej diety, zwłaszcza bogatej w wapń i witaminę D. Równie ważne jest odpowiednio dobrane leczenie farmakologiczne, które najczęściej trzeba kontynuować nawet przez kilka lat⁴.

Bibliografia:

1. Janiszewska M. i in., Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej; Probl. Hig. Epidemiol. 2015, 96(1): 106-114.
2. Compston J., Osteoporoza, Medycyna Po Dyplomie, 2009 (witryna internetowa: https://podyplomie.pl/medycyna/26981,osteoporoza (dostęp: 04.09.2023)).
3. Guła Z., Korkosz M., Osteoporoza (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza (dostęp: 04.09.2023).
4. Głuszko P. i in., Osteoporoza, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.17. (dostęp: 04.09.2023)).
5. Jasik A. i in., Witamina D i osteoporoza, Postępy Nauk Medycznych, t. XXXII, nr 1, 2019: 8-13.