Katar, czyli nieżyt nosa, to jedna z najpowszechniej występujących dolegliwości i objawów sygnalizujących problemy zdrowotne o różnym tle. To nic innego jak nadprodukcja wydzieliny spowodowana stanem zapalnym błony śluzowej. Skąd jednak ten stan zapalny się bierze?
Czym jest katar?
Katar to potoczne określenie zapalenia błony śluzowej nosa. Produkowana wówczas przez nos wydzielina ma za zadanie nawilżenie błony śluzowej oraz pozbycie się szkodliwych, drażniących czynników i drobnoustrojów chorobotwórczych. Jest reakcją obronną organizmu, który nie chce przepuścić przez tę barierę wirusów, bakterii czy chociażby alergenów, błędnie uznawanych przez układ odpornościowy za elementy szkodliwe.
Przyczyny kataru mogą być różne, ale najczęściej odpowiadają zań wirusy, rzadziej bakterie. Coraz powszechniejszą przyczyną nieżytu nosa są także alergeny wziewne, wywołujące katar alergiczny. Katar mogą wywołać również substancje takie jak dym, kurz, pył itp.
Katar wirusowy – 3 wirusy najczęściej wywołujące katar
Wirusy to najpowszechniejsi sprawcy infekcyjnego nieżytu nosa. Za katar odpowiadają przede wszystkim 3 rodzaje tych drobnoustrojów:
- rhinowirusy,
- adenowirusy,
- koronawirusy (nie mylić z wirusem COVID-19, który jest tylko jednym z licznych wirusów należących do tej grupy).
Rhinowirusy to drobnoustroje, które preferują wyższe temperatury (powyżej zera), stąd też atakują wiosną, latem i jesienią, raczej nie zimą. Adenowirusy z kolei aktywne są przez cały rok. Koronawirusy odpowiedzialne za przeziębienie z kolei najlepiej rozwijają się w niskich temperaturach i należą do częstych sprawców nieżytu nosa w miesiącach zimowych i wczesnowiosennych1.
Katar wirusowy z zasady nie trwa długo (2–7 dni), chyba że dochodzi do nadkażenia bakteryjnego, które zdarza się, gdy zaniedbamy infekcję wirusową w jej wczesnym stadium. Charakterystyczna dla pierwszych dni infekcji wirusowej jest przezroczysta, wodnista wydzielina z nosa. Może być bardzo obfita, lejąca się, niekiedy drażniąca śluzówkę i skórę wokół nozdrzy.
Aby zatrzymać wirusy, organizm zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych. Przekrwienie śluzówki prowadzi do uczucia zatkanego nosa. Zaczynamy wówczas oddychać przez usta, co z kolei prowadzi często do rozprzestrzenienia się infekcji na gardło, które staje się przesuszone i podrażnione.
Katarowi wirusowemu mogą towarzyszyć takie objawy jak stan podgorączkowy, ból głowy, pogorszenie samopoczucia, utrata węchu i smaku na skutek obfitości nagromadzonej wydzieliny.
Z czasem wydzielina z nosa zaczyna zmieniać kolor i robi się bardziej gęsta. Kolor nie świadczy jednak o rodzaju kataru. Zmiana zabarwienia wydzieliny na żółtą czy zieloną świadczy jedynie o obecności białych ciałek krwi w wydzielinie. Są to krwinki stanowiące najważniejszą linię obrony układu odpornościowego2.
Katar bakteryjny
Ostry nieżyt nosa może przejść w formę przewlekłą na skutek wtórnego nadkażenia bakteryjnego. Katarowi bakteryjnemu towarzyszy zwykle gorączka – wyższa niż przy infekcji wirusowej, często także wdaje się nieżyt zatok przynosowych. Wydzielina ma charakter śluzowo-ropny3. Objawy te są wskazaniem do wdrożenia antybiotykoterapii (nie należy jednak stosować antybiotyków przy katarze wirusowym – nie będą one skuteczne, a dodatkowo osłabią organizm).
Katar bakteryjny występuje znacznie rzadziej niż wirusowe infekcje dróg oddechowych. Za bakteryjny nieżyt nosa odpowiadają zwykle bakterie z grupy paciorkowców, gronkowców czy Mycoplasma pneumoniae. Jak wspomniano, nie są one raczej pierwotną przyczyną nieżytu nosa, lecz rozwijają się w śluzówce zaatakowanej już i osłabionej przez wirusy4.
Katar przewlekły może trwać nawet do 3 tygodni. Nie zawsze jego przyczyną są jednak bakterie. Przedłużający się, ciągły nieżyt nosa wiąże się często z chorobą zatok czy zaburzeniami naczynioruchowymi. Przewlekły jest także katar alergiczny, który ma jednak nieco inny charakter.
Katar alergiczny
Katar alergiczny, czyli katar sienny, powstaje na skutek kontaktu z alergenami, które wywołują przesadną odpowiedź układu immunologicznego na obiektywnie niegroźne elementy czy substancje, jak pyłki roślin. Katar alergiczny pojawia się, gdy następuje kontakt z alergenami, stąd też może być sezonowy, jeśli chory uczulony jest na pyłki konkretnych gatunków roślin. Może być także i całoroczny, gdy alergenami są np. roztocza kurzu domowego.
Katarowi alergicznemu nie towarzyszą inne symptomy, które dokuczają osobom z katarem infekcyjnym, jak ból głowy, stan podgorączkowy, ból gardła itp. Objawy kataru uczuleniowego to przezroczysta, lejąca się wydzielina, uczucie zatkanego nosa, a ponadto często łzawienie i świąd oczu, a nawet zapalenie spojówek. W przypadku dzieci można także zaobserwować dodatkowe objawy, niewystępujące u pacjentów dorosłych, do których należą grymasy twarzy, „salut” alergiczny (pocieranie dłonią swędzącego nosa), oddychanie przez usta, przerost migdałków, a nawet zaburzenia ortodontyczne5. Katar alergiczny ustaje, gdy chory nie ma kontaktu z alergenem.
Bibliografia
1. M. Gajewska, Infekcja czy alergia – jak rozróżnić katar, https://pulsmedycyny.pl/infekcja-czy-alergia-jak-rozroznic-katar-893982, dostęp: 30.11.21
2. G. Gościniak, Wirusy odpowiedzialne za zakażenia dróg oddechowych, https://www.umed.wroc.pl/sites/default/files/mikrobiologia/files/Wirusy_oddechowe.pdf, dostęp: 30.11.21
3. F. Mejza, Przeziębienie, https://www.mp.pl/pacjent/grypa/przeziebienie/61668,przeziebienie, dostęp: 30.11.21
4. A. Skórka, Katar u dzieci, http://managerapteki.pl/katar-u-dzieci/, dostęp: 11.11.21.
