Witamina D jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Gdy dojdzie do jej deficytu, przyczyni się to do wzrostu ryzyka rozwoju wielu chorób i pociągnie za sobą wiele negatywnych skutków zdrowotnych6. Niedobór witaminy D jest jedną z najczęstszych przyczyn osteomalacji. Jest to metaboliczna choroba kości, na którą wskazywać może przede wszystkim rozlany ból wielu kości oraz łatwe męczenie się mięśni2. Dowiedz się, jak rozpoznać osteomalację i co jeszcze może ją spowodować. Poznaj skuteczne sposoby zapobiegania osteomalacji.
Osteomalacja – jakie są objawy i sposoby zapobiegania?
Witamina D jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Gdy dojdzie do jej deficytu, przyczyni się to do wzrostu ryzyka rozwoju wielu chorób i pociągnie za sobą wiele negatywnych skutków zdrowotnych6. Niedobór witaminy D jest jedną z najczęstszych przyczyn osteomalacji. Jest to metaboliczna choroba kości, na którą wskazywać może przede wszystkim rozlany ból wielu kości oraz łatwe męczenie się mięśni2. Dowiedz się, jak rozpoznać osteomalację i co jeszcze może ją spowodować. Poznaj skuteczne sposoby zapobiegania osteomalacji.
Czym jest osteomalacja?
Osteomalacja to choroba metaboliczna kości polegająca na niedostatecznej mineralizacji organicznej macierzy kostnej. Dotyczy wyłącznie osób dorosłych3, a jej odpowiednikiem u dzieci jest krzywica. Osteomalacja występuje głównie u osób starszych2.
Osteomalacja polega na odwapnieniu lub niedostatecznym odkładaniu się soli wapnia w tkance kostnej, co skutkuje zmniejszeniem właściwości mechanicznych i uginania się kości pod wpływem obciążeń. W zaawansowanym stadium choroby dochodzi do trwałego odkształcenia się kości4.
Osteomalacja – objawy
Objawy osteomalacji nie są charakterystyczne. Pacjenci najczęściej uskarżają się na rozlane bóle kości, a także męczliwość i osłabienie mięśni, przede wszystkim proksymalnych części kończyn dolnych3. Objawia się to kołyszącym chodem (tzw. kaczy chód) oraz trudnością przy wstawaniu z krzesła i chodzeniu po schodach2. W zaawansowanym stadium schorzenia pojawiają się deformacje kości, najbardziej widoczne w obrębie kończyn dolnych, które przybierają kształt litery O3.
Przyczyny osteomalacji
Najczęstszą przyczyną osteomalacji jest niedobór witaminy D, związany zwykle z małą ekspozycją na światło słoneczne lub niedostateczną podażą witaminy D w diecie, rzadziej z zaburzeniami wchłaniania4.
Inne możliwe powody rozwoju osteomalacji to niedobór fosforanów i wapnia. Do niedoboru fosforanów dojść może w wyniku ich utraty przez nerki lub niedoboru pokarmowego, z kolei do niedoboru wapnia wskutek niedostatecznej podaży w diecie lub zaburzeń wchłaniania4. Warto jeszcze zaznaczyć, że długotrwały niedobór witaminy D powoduje zmniejszenie wchłaniania wapnia, co natomiast prowadzi do niedoboru fosforanów2.
Osteomalacja a osteoporoza
Osteomalacja i osteoporoza pod wieloma względami są do siebie podobne, jednak pod niektórymi zdecydowanie się różnią. Różnice dostrzec można przede wszystkim w przyczynach i objawach obu przypadłości.
Wyróżnić można osteoporozę pierwotną i wtórną. Pierwsza jest konsekwencją starzenia się układu szkieletowego, druga jest natomiast wynikiem innych chorób lub stosowania niektórych leków. Osteoporoza jest też w pewnym stopniu związana z niedoborem witaminy D, jej etiologia jest jednak znacznie bardziej złożona. Z kolei do osteomalacji prowadzi niedobór witaminy D i wapnia. Jeśli chodzi o objawy, to w przebiegu osteoporozy najczęściej dochodzi do złamań kręgów, co powoduje przewlekły zespół bólowy kręgosłupa5. Oprócz tego pojawiają się ostre bóle, zwłaszcza przy poruszaniu się, a także brak apetytu i wzdęcia. Osteomalacja cechuje się rozlanym bólem kości, problemami przy poruszaniu, osłabieniem mięśni i deformacją kości.
Osteomalację od osteoporozy w zaawansowanym stadium odróżniają widoczne w prześwietleniu rentgenowskim strefy przebudowy Loosera i Milkmana (złamania rzekome). Dotyczą najczęściej kości udowej, łonowej, kulszowej, żeber oraz bocznej części łopatki4.
Jak zapobiec osteomalacji?
Z uwagi na to, że główną przyczyną osteomalacji jest niedobór witaminy D, należy dbać o jej odpowiednie stężenie w organizmie. Duże ilości witaminy D są wytwarzane w skórze pod wpływem promieniowania światła słonecznego. Zachodzi tzw. synteza skórna6. Aby jednak w organizmie wytworzyły się zgodne z zapotrzebowaniem ilości witaminy D, zdrowy dorosły człowiek powinien przebywać na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 30-45 minut w godzinach 10-15 bez kremów z filtrem w okresie od maja do września6.
Jeśli wskazane wyżej warunki nie są spełnione, zalecana jest suplementacja. Pamiętajmy też o konieczności uzupełniania witaminy D u małych dzieci. Na rynku dostępna jest witamina D3 dla noworodka, którą można bezpiecznie podawać już od pierwszych dni życia.
Witaminę D można też dostarczać wraz z dietą. Jakie produkty zawierają witaminę D3? W witaminę D3 bogate są przede wszystkim ryby, m.in. węgorz, łosoś, śledź, tuńczyk czy sardynki1.
Diagnostyka osteomalacji
Diagnozę ustala się na podstawie występujących objawów i wyników badań laboratoryjnych. Trzeba podkreślić, że choroba przez długi czas nie daje objawów radiologicznych, pojawiają się one dopiero w zaawansowanym stadium4.
Badania pomocnicze wykorzystywane w diagnostyce osteomalacji to4:
- badania laboratoryjne – w wynikach zauważyć można zmniejszone lub prawidłowe stężenie wapnia w surowicy, niskie stężenie fosforanów i 25(OH)D (kalcydiolu), zwiększoną aktywność fosfatazy zasadowej, zwiększone stężenie PTH oraz zmniejszone wydalanie wapnia z moczem;
- badanie rentgenowskie (RTG) – widoczne zmniejszenie gęstości kości;
- badanie densytometryczne – może ujawnić zmniejszenie gęstości mineralnej kości.
Osteomalacja – leczenie
Sposób leczenia osteomalacji w dużej mierze zależy od tego, czy przyczyną jej rozwoju był niedobór witaminy D3, czy też niedobór wapnia i fosforanów. W leczeniu stosuje się inne dawki – nie te same, co przy suplementacji. Z kolei niedobór wapnia wymaga jego suplementacji również we wskazanej przez lekarza dawce. Przy niedoborze fosforanów nie ma potrzeby ich uzupełniania, stosuje się wtedy leczenie przyczynowe, a także zwiększa spożycie mleka i jego przetworów (jogurtów, serów etc.)4.
Bibliografia:
1. Wnęk D., Witamina D – skutki jej niedoboru i nadmiaru oraz źródła pokarmowe, 2023 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/62906,witamina-d (dostęp: 11.07.2023)).
2. Wiercińska M., Osteomalacja, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/142779,osteomalacja (dostęp: 2023.03.14.)).
3. Zwolakiewicz A., Sulencka-Kaatz A., Orłowicz M. i in., Osteomalacja u 41-letniej chorej w przebiegu ciężkiego niedoboru witaminy D z wtórną nadczynnością przytarczyc, Reu ma to lo gia 2013; 51, 6: 467–470.
4. Głuszko P., Tłustochowicz W., Goncerz G., Osteomalacja, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.18 (dostęp: 2023.03.14.)).
5. Guła Z., Korkosz M., Osteoporoza, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2017 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/64948,osteoporoza (dostęp: 2023.03.14.)).
6. Płudowski P.; Kos-Kudła B.; Walczak M. i in., Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695.
