Treść została zweryfikowana przez specjalistę: Justyna Milewska, lekarz internista
Niedobór wapnia (hipokalcemia) powoduje poważne uszkodzenia kości, mięśni i układu nerwowego. Dlatego jest to pierwiastek, który w dużym stopniu przyczynia się do utrzymania podstawowych funkcji organizmu i jest niezbędny do zapobiegania wielu chorobom. Sprawdź, jakie znaczenie ma wapń w organizmie i jak jego niedobór wpływa na Twoje zdrowie.
Co to jest hipokalcemia? Objawy
Wapń to podstawowy budulec kości, który magazynuje się w nich w ok. 98 proc. Tylko 1-2 proc. wapnia wypełnia płyn pozakomórkowy, w tym krew, z czego połowa wiąże się z białkiem, a pozostała część to tzw. wapń wolny (wapń zjonizowany). Ten pierwiastek jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania nie tylko układu kostnego, ale także układu mięśniowego, nerwowego, serca i dla krzepnięcia krwi [1].
Prawidłowy poziom wapnia całkowitego we krwi wynosi 2,25–2,75 mmol/l, a wapnia zjonizowanego 0,95 mmol/l [1]. Spadek stężenia wapnia poniżej tych wartości to hipokalcemia [2]. Może występować jako bezobjawowe zaburzenie biochemiczne lub mieć ciężki, zagrażający życiu przebieg związany z zespołem chorobowym różnych dolegliwości, takimi jak tężyczka [1].
Główne objawy niedoboru wapnia w stanie ostrym to [3]:
- nadpobudliwość mięśniowo-nerwowa m.in. drgawki, zmęczenie, lęki, skurcze mięśni, drętwienie i mrowienie czubków palców i stóp oraz okolicy ust, drganie powiek;
- objawy neurologiczne np. zaburzenia osobowości, drażliwość;
- dysfunkcje mięśni gładkich: ból brzucha, kolka wątrobowa, duszność, trudności z przełykaniem pokarmu;
- zaburzenia pracy serca i naczyń krwionośnych.
Skąd się bierze niedobór wapnia? Przyczyny hipokalcemii
Niski poziom wapnia we krwi może mieć wiele przyczyn. Najczęściej stan ten powoduje niedobór parathormonu (PTH, hormonu wydzielanego przez przytarczyce) spowodowany operacją tarczycy, radioterapią, przerzutami nowotworów, chorobami autoimmunologicznymi, niewydolnością nerek, zbyt dużym stężeniem fosforu we krwi [1].
Inne przyczyny hipokalcemii przy wysokim lub prawidłowym stężeniu parathormonu w surowicy krwi to m.in. [2]:
- za małe wchłanianie wapnia (np. niedobór w pożywieniu);
- niedobór witaminy D3 spowodowany ubogą dietą, niedostateczną ekspozycją na słońce, chorobami przewlekłymi lub zaburzeniami wchłaniania;
- niektóre leki np. moczopędne lub środki przeczyszczające;
- ostre zapalenie trzustki;
- hiperwentylacja;
- ciężkie, ostre stany chorobowe;
- otyłość.
Czym grozi niedobór wapnia w organizmie?
Bardzo głęboka hipokalcemia może prowadzić do powstawania drgawek. Ich ataki są podobne do napadów padaczkowych. Mogą również wystąpić zaburzenia zachowania i ciężka niewydolność serca. Przy długotrwałym, trwającym latami niedoborze wapnia dochodzi do osłabienia kości, mięśnia sercowego i zaburzeń ze strony układu nerwowego.
Przewlekła hipokalcemia ma poważne skutki dla zdrowia. Są to m.in. [3]:
- zaburzenia psychiczne: nerwica, splątanie, dezorientacja, psychozy, u osób starszych mogą nasilać się objawy demencyjne;
- zaburzenia rozwoju umysłowego;
- wzrost ciśnienia śródczaszkowego;
- spadek poziomu intelektualnego;
- zaćma;
- zmiany kostno-stawowe np. niedorozwój szkliwa u dzieci, brak zębów, próchnica;
- pogorszenie stanu skóry, włosów i paznokci m.in. łysienie, suchość skóry, łuszczyca, kruchość paznokci, atopowe zapalenie skóry.
Warto pamiętać, że niedobór wapnia w organizmie często jest powiązany z niedoborem witaminy D, która jest niezbędna do odpowiedniego wchłaniania tego pierwiastka [4]. Niedobór witaminy D może skutkować nie tylko niskim poziomem wapnia w organizmie, ale także zaburzeniem mineralizacji kości. W konsekwencji dochodzi do powstawania poważnych schorzeń, takich jak krzywica u dzieci, a u osób dorosłych – osteomalacja i osteoporoza [5].
Jak uniknąć hipokalcemii?
Przeciętna polska dieta pokrywa jedynie w 10-20% dobowe normy witaminy D3 i w ok. 50% dzienne zapotrzebowanie na wapń. Mimo to warto zadbać o właściwą podaż witaminy D3 i wapnia w diecie. Najobfitszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory. Natomiast pokarmowe źródła witaminy D3 to przede wszystkim tłuste ryby, tran i jaja (zwłaszcza żółtko) [5]. Nie wolno również zapominać o syntezie skórnej pod wpływem promieniowania słonecznego UVB. Jest to najcenniejsze źródło witaminy D3.
W sytuacjach zagrożenia hipokalcemią należy wdrożyć odpowiednią suplementację wapnia i witaminy D3 [4]. Normy żywienia stworzone przez Instytut Żywności i Żywienia wskazują, że dobowe zalecane spożycie wapnia jest uzależnione od płci i wieku [5]:
- niemowlęta 0-6 miesiąc życia: 200 mg;
- niemowlęta 7-11 miesiąc życia: 260 mg;
- dzieci 1-3 lat: 700 mg;
- dzieci 4-9 lat: 1000 mg;
- chłopcy 10-18 lat: 1300 mg;
- dziewczęta 10-18 lat: 1300 mg;
- mężczyźni 19-65 lat: 1000 mg;
- mężczyźni od 66 lat: 1200 mg;
- kobiety 19-50 lat: 1000 mg;
- kobiety od 51 lat: 1200 mg;
- kobiety w ciąży i karmiące piersią do 19 lat: 1300 mg, powyżej 19 lat: 1000 mg.
W przypadku witaminy D3 dzienna zalecana dawka profilaktyczna według najnowszych wytycznych to [6]:
- wiek 0–6 miesięcy: 400 IU;
- wiek 6–12 miesięcy: 400–600 IU;
- wiek 1-3 lat: 600 IU;
- wiek 4-10 lat: 600–1 000 IU;
- młodzież 11-18 lat: 1 000–2 000 IU;
- dorośli 19-65 lat: 1 000–2 000 IU;
- młodsi seniorzy (>65–75 lat): 1 000–2 000 IU;
- starsi seniorzy (>75 lat): 2 000–4 000 IU.
Leczenie przewlekłej hipokalcemii skupia się na przyczynach tego stanu. Zwykle obejmuje ono kontrolę stężenia wapnia w organizmie oraz podawanie witaminy D i wapnia w dobranych indywidualnie przez lekarza dawkach [2]. Dawka leku ma znaczenie, gdyż równie groźny jak niedobór, jest nadmiar wapnia w organizmie, czyli hiperkalcemia.
Najczęściej zadawane pytania o hipokalcemię
Jakie są objawy niedoboru wapnia w organizmie?
Podstawowe objawy niedoboru wapnia to skurcze mięśni, drętwienie kończyn, drgawki, mrowienie wokół ust oraz w palcach dłoni i stóp, drgania powiek.
Co brać na niedobór wapnia?
Podstawą uzupełniania wapnia w organizmie jest zdrowa dieta, bogata w mleko i jego przetwory. Jeżeli to nie wystarczy, potrzebna jest suplementacja lub lek, który uzupełni jego niedobór.
Co przyśpiesza wchłanianie wapnia?
Za prawidłową przyswajalność wapnia odpowiedzialna jest przede wszystkim witamina D. Dlatego, gdy w organizmie jej brakuje lub występują zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, albo pojawiają się inne przeszkody powodujące niedobór wapnia i witaminy D, należy jak najszybciej zadbać o uzupełnienie tych substancji.
Bibliografia:
- [1] Drabczyk R., Niedobór wapnia (hipokalcemia): przyczyny, objawy i leczenie, 2022 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176020,hipokalcemia (dostęp: 05.12.2023)).
- [2] Jakubas-Kwiatkowska W. i in., Hipokalcemia w praktyce klinicznej — przyczyny, objawy i leczenie, Choroby Serca i Naczyń 2005, tom 2, nr 4, 232–237.
- [3] Misiorowski W., Hipokalcemia, 2020 (witryna internetowa: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1267,hipokalcemia (dostęp: 05.12.2023)).
- [4] Kostecka A., Mariaż wapnia z witaminą D3, 2017 (witryna internetowa: https://www.termedia.pl/reumatologia/Mariaz-wapnia-z-witamina-D3,26967.html (dostęp: 05.12.2023)).
- [5] Jarosz M. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020: 273-277.
- [6] Płudowski, P. i in.; Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695.
