Próchnica zębów to jedna z najczęstszych chorób wieku dziecięcego1, która pociąga za sobą poważne skutki zdrowotne i duże koszty leczenia2. Obserwuje się ją u dzieci w coraz młodszym wieku, już w zębach mlecznych, a nawet u dzieci w wieku przedszkolnym2. Gdy pojawi się próchnica, wymagana jest pilna diagnostyka i intensywne leczenie2. Jak wygląda próchnica u dziecka? Czy do jej rozwoju może doprowadzić niedobór witaminy D? Odpowiadamy!
Próchnica u dziecka – charakterystyka
Próchnica u dzieci może pojawić się niedługo po wyrżnięciu zęba lub zębów mlecznych. Na początku zajmuje siekacze, a później w miarę wyrzynania atakuje kolejne grupy zębów. Pojawia się na powierzchniach wargowych w okolicy szyjki zęba, a także na powierzchniach żujących zębów trzonowych, kolejno obejmuje wszystkie powierzchnie zębów mlecznych, które są już obecne w jamie ustnej dziecka3.
Co ważne, próchnica u dzieci ma bardzo szybki, ostry i niezahamowany przebieg. Najpierw zniszczeniu ulega cała powierzchnia korony zęba, co sprawia ogromny ból, a potem dochodzi do obumarcia i wystąpienia zgorzeli miazgi zęba3.
Dla uzębienia mlecznego charakterystyczna jest próchnica wczesnego okresu dzieciństwa, inaczej próchnica butelkowa3. Dotyczy ona ok. 15% niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia, które są dalej karmione smoczkiem i zasypiają z butelką. Próchnicotwórcze działanie mają także butelki ze smoczkiem i kubeczki z ustnikiem, z których maluchy piją słodkie napoje. Na wystąpienie próchnicy butelkowej najbardziej narażone są dzieci, które piją z butelki w nocy, bo podczas snu wydzielanie śliny jest wolniejsze, a jej ochronne działanie neutralizujące kwasy mniejsze3.
Kiedy występuje próchnica u dzieci?
Do próchnicy wczesnej predysponują głównie dzieci wcześnie ząbkujące, więc choroba może rozwinąć się w 1. roku życia2. Co istotne, możliwa jest próchnica u dziecka karmionego piersią, a także mlekiem modyfikowanym.
Największy przyrost częstości występowania ma miejsce później, między 2. a 4. rokiem życia. Próchnica u dziecka 2-letniego i starszego wygląda dokładnie tak samo, jak u niemowlaka. Jeżeli chodzi o zęby stałe, to w ich przypadku proces choroby zaczyna się od razu po ich pojawieniu się, czyli ok. 6 roku życia2.
Próchnica u dziecka – objawy
Na początku na błyszczącej powierzchni szkliwa zęba pojawia się kredowobiała matowa, tzw. plama próchnicowa. Z czasem robi się szorstka, ciemnieje, a odwapniona warstwa szkliwa załamuje się, przez co powstaje w zębie ubytek próchnicowy. Plama próchnicowa, jako próchnica początkowa, występuje wyłącznie w szkliwie, dzięki czemu jest odwracalna3.
Wyróżnić można 3 rodzaje próchnicy3:
- powierzchowna – występuje płytki ubytek jedynie w obrębie szkliwa,
- średnia – ubytek obejmuje szkliwo i zębinę, bez miazgi (nerwu zęba),
- głęboka – sięga bardzo blisko nerwu zęba.
Co powoduje próchnicę u dziecka?
W procesie powstawania próchnicy znaczenie mają takie czynniki jak2:
- obecność bakterii kwasotwórczych (głównie szczepów Streptococcus mutans i S. sobrinus),
- obecność w jamie ustnej węglowodanów, które są substratami dla bakterii, w dodatku są rozkładane do kwasów niszczących szkliwo,
- indywidualna skłonność do odwapnienia (podatność tkanek zęba na uszkodzenie),
- czas oraz częstość oddziaływania szkodliwych czynników.
Próchnica u dziecka – czy może być objawem niedoboru witaminy D3?
Niedobór witaminy D może powodować wystąpienie w okresie rozwojowym zaburzenia mineralizacji zębów oraz pogorszenie jakości szkliwa w efekcie zwiększając jego podatność na próchnicę4. Rozpoznanie próchnicy u dzieci starszych może sugerować, że witamina D jest na niskim poziomie, ale w okresie dużo wcześniejszym, czyli zanim pojawił się problem stomatologiczny4.
Jeżeli zatem u dziecka aktualnie stwierdzony zostanie niedobór witaminy D, to prawdopodobnie występował on u niego już w przeszłości, w okresie pozapłodowym lub płodowym. Choć wprowadzone zostały zasady profilaktyki niedoboru witaminy D, to problem niedoboru witaminy D u matek i płodów nadal występuje i najczęściej jest on następstwem niewłaściwej suplementacji4.
Jak leczy się próchnicę u dziecka?
W przypadku próchnicy u dzieci bardzo ważny jest czas reakcji – w razie zaobserwowania pierwszych objawów należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do dentysty. Najlepiej jednak chodzić z pociechą na regularne kontrole, tak aby od razu można było wychwycić wszelkie niepokojące zmiany w obrębie zębów.
Wczesne rozpoznanie próchnicy pozwala podjąć kroki prowadzące do odwrócenia procesu patologicznego i ponownej remineralizacji szkliwa. Jeśli powstanie ubytek, jedyną metodą jest jego wypełnienie, zatem w grę wchodzi leczenie inwazyjne2. Duża próchnica u dziecka może doprowadzić do tego, że konieczne będzie usunięcie zęba. Stomatolog jednak zawsze dobiera formę leczenia stosowną do potrzeb dziecka.
Próchnica u dziecka – zapobieganie
Do najważniejszych zasad profilaktyki próchnicy u dzieci należą2:
- przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej (dostosowanie odpowiednich środków higieny, opanowanie prawidłowej techniki mycia zębów, regularne mycie zębów),
- stosowanie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety (ograniczenie produktów zawierających cukry proste, soków owocowych oraz twardych pokarmów wzmagających produkcję śliny),
- walka z niedożywieniem i otyłością,
- uzupełnianie związków fluoru (podaż endo- i egzogenna),
- zabiegi profilaktyczne (lakowanie bruzd zębów trzonowych, wczesne leczenie zmian, usuwanie kamienia nazębnego).
Ważne jest także, aby podawać dziecku produkty bogate w witaminę D, ponieważ mają duży wpływ na rozwój prawidłowych tkanek zęba. Normy witaminy D dla niemowląt od 0 do 11 miesiąca życia wynoszą 10 μg/dobę, natomiast dla pozostałych dzieci 15 μg/dobę5.
Bibliografia:
1. Schroth RJ, Lavelle C, Tate R i wsp., Prenatal Vitamin D and Dental Ceries in Infants, Pediatrics 2014 tom 133, str. 1277-1284
2. Stodolak A., Fuglewicz A., Zapobieganie próchnicy zębów u dzieci i młodzieży oraz promocja zdrowia jamy ustnej – rola pracowników służby zdrowia, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 1, 76–81.
3. Adamowicz-Klepalska B., Próchnica zębów mlecznych, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2016.
4. Karwat I., Kołłątaj W., Kołłątaj B. i in., Kliniczne i laboratoryjne wykładniki niedoboru witaminy D u dzieci i młodzieży ze zmianami próchnicowymi zębów, Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): 122-129.
5. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i in., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
