Treść została zweryfikowana przez specjalistę: Katarzyna Bal-Gierańczyk, lekarz pediatra
Wielu rodziców zastanawia się, jak wzmocnić odporność dziecka, jak sprawić, by chorowało mniej. Zwykle te pytania nasilają się w okresie jesienno-zimowym, w którym zwykle następuje szczyt zachorowań u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Czy można poprawić odporność dzieci w sposób naturalny?
Czy można starać się wzmocnić i poprawić odporność u dziecka?
Układ immunologiczny dziecka kształtuje się do 12 roku życia. Dopiero od tego momentu zyskuje on pełnię zdolności obronnych i dużo sprawniej radzi sobie z infekcjami. Dopóki to nie nastąpi, dziecko jest bardziej podatne na infekcje i często choruje. Co jeszcze warto wiedzieć o odporności dzieci?
Dziecięcy układ odpornościowy: odporność swoista i nieswoista
Odporność nieswoista rozwija się w trakcie życia płodowego i jest nazywana wrodzoną. Do jej uzyskania nie jest konieczny wcześniejszy kontakt z patogenem. Za odporność nieswoistą odpowiadają bariery mechaniczne m.in: skóra i błony śluzowe (naturalna bariera chroniąca przed wnikaniem drobnoustrojów) oraz czynności organizmu, które mają na celu usunięcie drobnoustrojów z organizmu, np. odruch kaszlu, kichanie czy wydzielanie śluzu przez nabłonek. Barierami chemicznymi są wydzieliny, np. pot, obecny w żołądku kwas solny oraz zawarte w łzach i ślinie substancje niszczące bakterie i wirusy. Barierę komórkową tworzą komórki obronne naszego układu odpornościowego.
Odporność swoista jest natomiast nabyta i nie otrzymuje się jej podczas narodzin. Do jej “nabycia” niezbędny jest kontakt z patogenem, co ujawnia się poprzez wystąpienie reakcji zapalnej w organizmie, która to reakcja ma na celu walkę z atakującym go patogenem. W przypadku ponownego zetknięcia się z tym samym patogenem organizm skuteczniej sobie z nim radzi.
W przypadku odporności nabytej istnieje dodatkowy podział na odporność bierną i czynną. Odporności czynnej nabiera się poprzez przechorowanie lub zaszczepienie, natomiast bierna przekazywana jest z mlekiem matki, z łożyska w trakcie ciąży lub poprzez –podanie surowicy z krwi tzw. ozdrowieńców.
Jak naturalnie zwiększyć odporność dziecka? Domowe sposoby na wzmocnienie organizmu
Co zrobić, aby wzmocnić układ odpornościowy dziecka? Przekonaj się, że istnieją domowe sposoby na odporność, które warto wdrożyć do codziennych nawyków dziecka.
Aktywność fizyczna oraz przebywanie na świeżym powietrzu wpływa na układ odpornościowy
Regularna aktywność fizyczna oraz spędzanie czasu na świeżym powietrzu mogą wzmocnić organizm i przyczynić się do budowania naturalnej odporności. Wysiłek fizyczny stymuluje organizm, zwiększa się przepływ krwi przez tkanki, podnosi temperatura ciała, przyspiesza metabolizm. Procesy odpornościowe mogą zachodzić efektywniej. W przypadku niemowląt warto wprowadzić rytuał codziennych spacerów.
Sen i odpoczynek wzmacniają organizm
Regularny i spokojny sen pozwala organizmowi nie tylko się wyciszyć, ale i zregenerować oraz utrzymać stan równowagi. Noworodek powinien przesypiać nawet ok. 12-16 godzin na dobę, a dwu-trzylatek ok. 11-14, przedszkolak ok. 10-13 godzin. Sen powinien odbywać się w regularnych odstępach czasu i uwzględniać drzemki. Solidny odpoczynek dosłownie pozwala nabrać sił i “odbudować organizm”, dzięki czemu jest on mniej podatny na infekcje i choroby.
Jakość powietrza w mieszkaniu, unikanie ekspozycji na smog i dym tytoniowy zmniejszają ryzyko infekcji
Dym papierosowy zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji dróg oddechowych u dziecka. Należy unikać ekspozycji dziecka na szkodliwe substancje w powietrzu (dym papierosowy, smog). Można też zaopatrzyć się w domowy oczyszczacz powietrza.
Odpowiednia temperatura i wilgotność powietrza w pomieszczeniu
Utrzymywanie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniu sprawia, że nie dochodzi do zbytniej różnicy temperatur w kontakcie ze środowiskiem zewnętrznym. Nie następuje zjawisko szoku termicznego, który jest skrajną reakcją dla organizmu, szczególnie dziecięcego. Zimą nie warto przesadzać z wysoką temperaturą, nawet jeśli w domu mamy niemowlę. Warto też pamiętać o odpowiedniej wentylacji i regularnym wietrzeniu pomieszczeń. Dobrze, aby temperatura powietrza w pomieszczeniu nie przekraczała 20 st. C.
Nie bez znaczenia jest też dbanie o optymalną wilgotność względną w pomieszczeniach. Zgodnie z PN-83/B-03430, powinna wynosić:
- 40-60% – latem (przy temperaturze w pomieszczeniu na poziomie 23-25oC;
- 35-55% – zimą (przy temperaturze w pomieszczeniu wynoszącej 21-22oC1.
Dieta wzmacniająca organizm
Zbilansowana dieta i regularne posiłki to niezwykle istotne elementy wpływające na wzmocnienie odporności u dziecka. Najważniejsze, by dieta dziecka była bogata w witaminy i mikroelementy. Dla budowania odporności ważne jest regularne spożywanie świeżych owoców, warzyw, nieprzetworzonej żywności, naturalnych probiotyków zawartych w fermentowanych produktach mlecznych (np. jogurt), produktów bogatych w kwasy Omega-3, żelazo, witaminę D3, witaminę C.
Regularne mycie rąk i higiena a ryzyko infekcji
Dbałość o codzienną higienę powinna stać się nawykiem przedszkolaka czy dziecka wczesnoszkolnego. Należy nauczyć dziecko regularnego mycia rąk nie tylko po skorzystaniu z toalety, ale również po każdorazowym powrocie do domu i przed posiłkiem. Dłonie to najszybszy przekaźnik drobnoustrojów, które rozprzestrzeniają się przez dotykanie.
Nieodpowiednie ubieranie, przegrzewanie dziecka a budowanie odporności
Szczególnie zimą niezwykle ważne jest odpowiednie ubieranie dzieci tak, aby nie uległy one przegrzaniu. Wydawać by się mogło, że wielowarstwowe ubieranie dziecka chroni je przed zachorowaniem. Natomiast przegrzewanie negatywnie wpływa na budowanie odporności dziecka. Lepiej zadbać o czapkę (30% ciepła ucieka przez głowę) i szalik niż przesadzić ze zbyt dużą ilością ubrań. Chociaż u dzieci mechanizmy termoregulacji nie są jeszcze dostatecznie wykształcone, odczuwanie komfortu cieplnego u malucha jest podobne w porównaniu do osób dorosłych. Z tego powodu ubiór nie powinien znacząco różnić się od stroju dorosłego. Wystarczy, że będzie miało ono na sobie jedną warstwę więcej w zimne dni2.
Stres – czy może obniżać odporność dziecka?
Stres, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci wpływa na ogólne osłabienie, a więc i spadek odporności organizmu. Reakcje stresowe wpływają negatywnie na organizm, a pod wpływem przewlekłego stresu w organizmie zmniejsza się ilość komórek odpornościowych. Warto więc w miarę możliwości redukować czynniki stresogenne u dzieci lub łagodzić reakcje stresowe.
Karmienie piersią – czy wpływa na odporność dziecka?
Kobiecy pokarm dostarcza wielu cennych składników, które wspomagają odporność dziecka. W pierwszym roku życia mleko matki stanowi podstawową dietę dziecka – z niego maluch pobiera niezbędne dla budowania odporności witaminy i składniki odżywcze. Do podstawowych składników mleka matki odpowiedzialnych za wspomaganie układu immunologicznego należą witaminy A i C, swoiste immunoglobuliny – IgA, IgM oraz IgG, które – podobnie jak lizozym, laktoferyny i laktoperoksydazy – z mleka matki czynią pokarm o funkcjach ochronnych i immunomodelujących3. Karmienie piersią wpływa też na kolonizację dobroczynnych bakterii w organizmie dziecka, zmniejszanie ilości drobnoustrojów chorobotwórczych. Ważna jest też w tym kontekście dieta matki, zarówno w okresie ciąży, jak i laktacji – powinna być bogata w żelazo, kwasy omega-3, witaminę D3.
Jak wzmocnić osłabiony organizm dziecka po antybiotykach?
Podczas antybiotykoterapii należy stosować się do zaleceń lekarza – warto zapytać, jak możemy wspierać organizm dziecka w trakcie leczenia oraz jak pomóc mu się zregenerować po jego zakończeniu.
Pozwól dziecku na odpoczynek, dodatkowy sen, spokój i dawkę świeżego powietrza. To, na co szczególnie możesz zwrócić uwagę to odpowiednia dieta. Dobrze jest wzbogacić ją w probiotyki (np. jogurty), które wzmocnią osłabiony organizm, odbudują naturalną florę bakteryjną jelit i korzystnie wpłyną na regenerację po chorobie. Zgodnie z rekomendacjami Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii Dziecięcej, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN), probiotyki (jako leki) zaleca się włączyć m.in. w ramach profilaktyki biegunki związanej z przyjmowaniem antybiotyków4.
Przeczytaj również: Przeziębienie u dziecka – jak je szybko rozpoznać i wyleczyć? >>
1. Katarzyna GŁADYSZEWSKA-FIEDORUK; ANALIZA STANU ŚRODOWISKA WEWNĘTRZNEGO W WYBRANYCH PRZEDSZKOLACH. Cześć 2: WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA; Civil and Environmental Engineering / Budownictwo i Inżynieria Środowiska 1 (2010) 287-291; Dostęp: 18.04.2023
2. Prof. dr hab. med. Jacek Grygalewicz; Klinika Pediatrii, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, Warszawa; Jak ubierać małe dziecko? https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pielegnacja/52403,jak-ubierac-male-dziecko, Dostęp: 12.04.2023
3. Magdalena Maria Piskorska-Jasiulewicz, Małgorzata Witkowska-Zimny; Mleko kobiece jako naturalny produkt leczniczy; PROBLEMY PIELĘGNIARSTWA 2015, tom 23, zeszyt nr 3; Dostęp: 12.04.2023
4. Szajewska H.: Rola probiotyków w profilaktyce i leczeniu chorób przewodu pokarmowego według aktualnych wytycznych. Med. Prakt., 2021; 1: 44–53; https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/256851,rola-probiotykow-w-profilaktyce-i-leczeniu-chorob-przewodu-pokarmowego-wedlug-aktualnych-wytycznych; Dostęp: 12.04.2023
