Treść została zweryfikowana przez specjalistę: Katarzyna Bal-Gierańczyk, lekarz pediatra
Katar, w nomenklaturze medycznej określany nieżytem nosa, to jedna z najczęściej występujących dolegliwości u dzieci. Zwykle wywoływany jest przez infekcje o charakterze wirusowym lub bakteryjnym, ale może mieć też alergiczne podłoże. Niepozorny katar u dziecka potrafi być na tyle uporczywy, że znacznie pogarsza jakość życia pod względem nie tylko fizycznym, ale także psychicznym i społecznym1. Dlatego warto zastosować domowe sposoby na zatkany nos i katar, które zmniejszą uporczywe objawy i ułatwią oddychanie. Dowiedz się, jakie są przyczyny i rodzaje kataru u dzieci oraz jak z nim skutecznie walczyć.
Katar u dzieci – co warto wiedzieć?
Katar to częsty problem u małych pacjentów w okresie rozwojowym. W większości przypadków objawia się typowo. Charakterystyczne symptomy kataru o klasycznym przebiegu u dzieci to1:
- wyciek wydzieliny z nosa – z nosa przez nozdrza przednie lub tylne wyciekać może przezroczysta lub zabarwiona wydzielina (żółty lub zielony katar), przy czym wydzielina może też ściekać po tylnej ścianie gardła. Dodatkowo występuje pociąganie nosem;
- świąd – pocieranie nosa, „salut alergiczny” (charakterystyczne pocieranie nosa ku górze), „bruzda alergiczna” (poprzeczne zagłębienie tuż nad skrzydłami nosa), kichanie, dodatkowo u starszych dzieci może występować świąd jamy ustnej lub gardła;
- upośledzenie drożności nosa – oddychanie przez usta, chrapanie, bezdech senny, cienie pod oczami.
Rozpoznanie kataru u małego dziecka, podobnie zresztą jak i u starszego, odbywa się na podstawie wywiadu dotyczącego objawów, czasu ich utrzymywania się oraz częstotliwości, a także czynników zaostrzających1.
Najczęstsze przyczyny kataru u dzieci
Nieżyty nosa to grupa chorób zapalnych błony śluzowej nosa, wywoływanych przez różnorodne czynniki zewnętrzne. Za przyczyny kataru u dzieci uznaje się m.in. wirusy, bakterie, alergeny, grzyby, substancje drażniące czy leki. Wyróżnia się następujące rodzaje kataru1,2:
- alergiczny nieżyt nosa – wywołany ekspozycją na alergen, na który maluch jest uczulony;
- infekcyjny nieżyt nosa – najczęściej powoduje go zakażenie wirusowe. Chodzi tutaj o klasyczne przeziębienie występujące głównie w okresie jesienno-zimowym, któremu może towarzyszyć kaszel, gorączka czy ból gardła;
- nieinfekcyjny, niealergiczny nieżyt nosa – występuje po ekspozycji na substancje drażniące (np. dym tytoniowy) lub niektóre leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne), a także w wyniku zaburzeń hormonalnych (np. niedoczynność tarczycy).
Kolor kataru u dziecka, wbrew szeroko przyjętej opinii, wcale nie musi mówić nam o etiologii zakażenia. Zarówno wodnisty, jak i gęsty katar żółto-zielony może być spowodowany przez wirusy, niekoniecznie przez bakterie. Jest to naturalna ewolucja kataru, który początkowo jest wodnisty i ubogokomórkowy, jednak z czasem zaczynają pojawiać się liczne komórki „walczące” z infekcją – limfocyty, mastocyty, eozynofile, które zmieniają jego charakter. Jeśli zielono-żółtą barwę kataru warunkuje zakażenie bakteryjne, to jego przebieg jest cięższy i zaobserwować można wyraźne zaostrzenie się objawów po kilku dniach3.
Ile trwa katar u dziecka?
Zapalenie błony śluzowej nosa u najmłodszych trwa zazwyczaj ok. 5-7 dni. Wtedy mówi się o ostrym nieżycie nosa. Wyróżnia się ponadto przewlekły katar u dzieci, który natomiast utrzymuje się powyżej 14 dni. Alergiczny nieżyt nosa może utrzymywać się tygodniami, a nawet miesiącami2.
Jak wyleczyć katar i udrożnić zatkany nos u dziecka?
W leczeniu dziecięcego kataru dużą popularnością cieszą się specjalne preparaty do nosa, które zmniejszają obrzęk śluzówek jam nosa, łagodzą katar i uczucie zatkanego nosa. Zwykle dostępne są bez recepty i dostać je można w każdej aptece.
W łagodzeniu kataru u dzieci wykorzystuje się wymienione niżej preparaty4:
- krople, żele, aerozole do nosa zawierające ksylometazolinę/oksymetazolinę – obkurczają naczynia błony śluzowej nosa, poprawiają drożność nosa, ale nie powinno się ich stosować dłużej niż kilka dni, ponieważ mogą uszkadzać delikatną śluzówkę;
- roztwory soli fizjologicznej oraz wody morskiej, obecnie dostępnej w różnych stężeniach – działają nawilżająco na śluzówkę i zmniejszają katar. Sól fizjologiczna rozrzedza wydzielinę, dzięki czemu łatwiej usunąć ją z dróg oddechowych.
Warto w tym miejscu dodać, że na rynku farmaceutycznym występują także preparaty doustne na katar, które tak jak miejscowe wykazują działanie obkurczające błonę śluzową nosa. W swoim składzie zawierają np. pseudoefedrynę. Trzeba w tym miejscu jednak wyraźnie podkreślić, że leki sympatykomimetyczne o działaniu ogólnym nie powinny być stosowane u dzieci4.
W razie problemów z doborem odpowiedniego leku na katar u dziecka o pomoc można poprosić farmaceutę.
Sprawdzone domowe sposoby na katar u dziecka
Jak skutecznie walczyć z katarem u dziecka? Jedną z najważniejszych czynności wspomagających leczenie kataru u dziecka jest systematyczne oczyszczanie nosa dziecka z zalegającej wydzieliny, np. przy pomocy aspiratora do nosa. Inhalacje z soli fizjologicznej 0,9 % są wskazane już u najmłodszych. U starszych dzieci dobrze sprawdzają się inhalacje z dodatkiem ziół lub olejków eterycznych, które pomagają rozrzedzić zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę i się jej pozbyć. Trzeba zadbać ponadto o odpowiednie nawodnienie organizmu dziecka i pozycję podczas snu z lekko uniesioną głową, a także o odporność organizmu5.
Warunki mieszkaniowe również pełnią istotną rolę w walce z katarem. Musimy zapewnić odpowiednią, stosunkowo niską temperaturę otoczenia, zwłaszcza do spania (ok. 19-21○C), a także odpowiednią wilgotność powietrza (ok. 50%) poprzez jego nawilżanie4.
Jeśli mamy do czynienia z przeziębieniem, dziecko powinno zostać w domu i jak najwięcej odpoczywać. Dobrze jest zadbać o rozgrzanie organizmu od środka poprzez leżenie w łóżku, ciepłe kąpiele czy podawanie gorących herbat z cytryną i miodem. Na ból gardła sprawdzi się picie małymi łykami ciepłego mleka z miodem lub płukanie gardła ciepłym roztworem soli. Na silny ból gardła, głowy i gorączkę można zastosować doustne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (paracetamol lub ibuprofen)6.
Kiedy katar może wymagać specjalistycznego leczenia?
Sam fakt, że dziecko ma katar, nie jest jeszcze podstawą do odbycia konsultacji lekarskiej. Są jednak sytuacje, kiedy leczenie kataru w domu może okazać się niewystarczające, wtedy trzeba udać się do lekarza. Dobrym tego przykładem jest katar w połączeniu z innymi objawami jak gorączka, kaszel lub długo utrzymujący się katar, który nie reaguje na leczenie. Katar przewlekły zawsze wymaga dokładnej diagnostyki, a jeśli to możliwe, podjęcia leczenia nakierowanego na usunięcie jego przyczyny i złagodzenie objawów.
Bibliografia:
1. Roberts G., Xatzipsalti M., Borrego L.M. i in., Postępowanie w nieżycie nosa u dzieci i młodzieży. Stanowisko EAACI, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2014 (witryna: https://www.mp.pl/otolaryngologia/zalecenia/98253,postepowanie-w-niezycie-nosa-u-dzieci-i-mlodziezy-stanowisko-eaaci (dostęp: 2023.01.19.)).
2. Bartkowiak-Emeryk M., Bodajko-Grochowska A., Emeryk A., Przewlekły katar u dzieci – plan postępowania, Pediatria po Dyplomie, 2016.
3. Stanek-Misiąg E., Katar nasz powszechny, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2018 (witryna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/wywiady/197503,katar-nasz-powszechny (dostęp: 2023.01.19.)).
5. Nowicka-Zuchowska, A., Zuchowski, A., Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, 11, 29.
6. Zwolak E., Tradycyjne i skuteczne sposoby na leczenie kataru, Strona Zdrowia, Numer 46 (92), 2019.
7. Mejza F., Przeziębienie – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2021 (witryna: https://www.mp.pl/pacjent/grypa/przeziebienie/61668,przeziebienie (dostęp: 2023.01.19.)).
8. Stanek-Misiąg E., Katar nasz powszechny, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2018 (witryna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/wywiady/197503,katar-nasz-powszechny (dostęp: 2023.01.19.)).
