Wystarczająco dobry opiekun, bezpieczny dorosły, wspierający rodzic – to często pojawiające się hasła, kiedy mówimy o wychowaniu. Zapewnienie dziecku opieki i możliwości rozwoju to jedno, ale jakie postawy rodzicielskie wpłyną na autentyczną więź rodzic-dziecko w wieku szkolnym i wzmocnią jego rozwój emocjonalny? Sprawdź!
Od urodzenia do… – jak kształtuje się rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym?
Emocje pojawiają się już w ciągu pierwszych tygodni życia. Uśmiech, płacz – to one sygnalizują potrzeby. Z czasem stają się trwalsze, powstają uczucia, lecz są one bardzo niewyraźne i dlatego trudno rozpoznawalne. Dopiero wiek przedszkolny, czyli okres od 3. Do 6. Roku życia to czas, kiedy maluch zaczyna doświadczać własnych emocji spontanicznie i bez zahamowania1.
Trzylatek nie odróżnia, nie kontroluje i nie potrafi ukrywać swoich emocji, ale dostrzega miny i gesty dorosłych. Dlatego to najbliższe otoczenie wywiera w tym okresie największy wpływ na jego uczucia. W tym czasie dominują emocje wyjątkowo silne, krótkotrwałe i zmienne: smutek, gniew, złość i radość wyrażane w gestach, słowach, mimice, ruchach ciała i okrzykach1.
Zaledwie rok później maluch potrafi rozpoznawać uczucia swoje i kolegów, ale brakuje mu odwagi do ich wyrażania. Pięciolatki są już bardzo pewne siebie, potrafią rozpoznawać emocje, regulować ekspresję własnych uczuć oraz panować nad tym. Zapamiętują już wiele opinii na swój temat, zarówno pochlebnych, jak i nieprzychylnych1. Są podatne na zranienie, dlatego rolą mądrego rodzica i dobrego opiekuna jest zadbanie o prawidłowy rozwój jego umiejętności społecznych i inteligencji emocjonalnej.
Rozumienie emocji i reakcji dziecka oraz własnych
Więź dziecka z rodzicem wpływa na przeżywanie relacji w życiu dorosłym. Zaangażowane rodzicielstwo to także dbanie o siebie i własną emocjonalność. Ważne jest, by dorosły potrafił oddzielić swoje emocje i znaleźć dla nich bezpieczne ujście i był w stanie przyjąć reakcje dziecka.
Kiedy mały uczeń otrzyma jedynkę, ma prawo do złości, smutku, płaczu. Opiekun ma zadanie towarzyszyć mu, pomóc mu w nazwaniu tego co przeżywa, zrozumieć, ukoić. Kiedy dziecko się uspokoi, można spróbować wspólnie wyciągnąć naukę z tego doświadczenia. Jeśli zamiast tego rodzic na wstępie zirytuje się razem z dzieckiem na nauczyciela, albo zdenerwuje na dziecko, że się nie nauczyło, to jego uwaga idzie bardziej w kierunku oceny niż dziecka. Młody człowiek dostanie komunikat, że to stopień jest ważny, a nie on. W dodatku nie nauczy się niczego o regulacji własnych stanów emocjonalnych.
Wzmacnianie więzi – reagowanie i modelowanie
Kiedy dziecko zgłasza Ci swoje problemy, obdarza Cię zaufaniem i oczekuje pomocy. Czasem wystarczy udzielenie emocjonalnego wsparcia, zrozumienie, wspólne poszukanie rozwiązań. Są jednak sytuacje, w których nie należy dziecka zostawiać samego, jak momenty godzące w jego kształtującą się tożsamość, np. spotkanie się z odrzuceniem lub wyśmiewaniem ze strony rówieśników.
Rodzic nie może godzić się na taką sytuację, mówiąc, żeby dziecko się tym nie przejmowało albo poczekało, aż to minie. Świat dorosłych ma pomagać zatrzymywać agresję, uczyć się wrażliwości i pokazywać, że są wartościowe i ważne. Dzieci obserwują relacje opiekunów, wychowawców. Wypracowane przez Ciebie formy współpracy z nauczycielami i członkami rodziny, to jego wzorce. Im więcej w nich spójności, autentyczności i konstruktywnego wyrażania siebie, tym większa baza pozytywnych danych dla twojego dziecka.
Zachowania wspierające rozwój emocjonalny dziecka – porady dla rodziców
Najlepszy rozwój emocjonalny dziecka następuje w sytuacjach społecznych. Coraz większa liczba badań wskazuje, że jak najwcześniejsze pomaganie dzieciom w rozwijaniu umiejętności społecznych i emocjonalnych ma ogromny wpływ na ich zdrowie i dobre samopoczucie [2]. Dlatego rolą rodziców jest wspomaganie swoich pociech w lepszym radzeniu sobie ze swoimi uczuciami. Jak to zrobić? Oto kilka porad.
- Zadbaj o zaspokojenie podstawowych potrzeb bezpieczeństwa i miłości1.
- Słuchaj uważnie, liczy się empatia, czułość i akceptacja uczuć dziecka3.
- Maluch, przedszkolak czy uczeń musi czuć się akceptowany przez najbliższe otoczenie1.
- Stawiaj na samodzielność. Nie próbuj wyręczać dziecka i podpowiadać mu, gdy nie może się wysłowić3.
- Zawsze służ mu wsparciem, dobrym słowem, miłym gestem, uśmiechem1.
- Nie oceniaj i nie krytykuj dziecka3.
W środowisku domowym rodzice i opiekunowie mogą wspierać rozwój zdolności emocjonalnych swoich dzieci również poprzez1:
- określanie granic „co wolno – czego nie wolno”;
- okazywanie konsekwencji i stanowczości wobec dziecka;
- wzmacnianie pozytywnych zachowań i mocnych stron;
- tworzenie warunków do samodzielnego funkcjonowania dziecka w zakresie jego możliwości;
- stymulowanie aktywności poznawczej;
- uczenie porządku i dobrych manier.
Pamiętaj, że dziecko będzie naśladować twoje zachowania, bo to ty, jako rodzic, jesteś dla niego pierwszym wzorem, a dopiero później rolę wspierania rozwoju emocjonalnego przejmuje także przedszkole1. Jeśli twoja pociecha pomimo pomocy bliskich nie potrafi nazywać lub odczuwać emocji, ani przejawiać uczuć, na pewno pomoże psycholog dziecięcy.
Bibliografia:
1. Osińska B., Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym (witryna internetowa: https://www.wszpwn.com.pl/pl/salon-metodyczny/rozwoj-emocjonalny-dziecka-w-wieku-przedszkolnym-1.html (dostęp: 19.07.2023)).
2. Lantieri L., Goleman D., Rozwój inteligencji emocjonalnej Twojego dziecka. Poradnik świadomego rodzica, 2009, 32.
3. Leszczyńska A., Jak wspomagać rozwój emocjonalny dziecka? (witryna internetowa: https://dziecisawazne.pl/jak-wspomagac-rozwoj-emocjonalny-dziecka/ (dostęp: 19.07.2023)).
