Czym „nakarmić mózg” małego dziecka? Doświadczenia zmysłowe są fundamentem optymalnego rozwoju tego organu. Dzięki nim tworzą się połączenia nerwowe, których ilość przekłada się na umiejętności malucha. Jak wspierać tak ważne wyposażenie, jakim jest tworzące się „okablowanie” mózgowe?
Sprawny mózg dziecka niczym gąbka wchłania wszystko, co dociera do niego z otaczającego go świata. Okres od narodzin do szóstego roku życia to najważniejszy i najbardziej intensywny czas rozwoju mózgu i tworzenia się sieci połączeń nerwowych. Wspomniana sieć to taka mapa, która pomaga rejestrować i porządkować informacje o świecie, uczyć się na podstawie doświadczeń i reagować na otoczenie. W tym okresie rodzice mają największy wpływ na dzieci, ponieważ zarejestrowane doświadczenia silnie zapisują się jako wzorce i utrwalają dane połączenia. Dlatego warto zadbać o jakość, ilość i ładunek emocjonalny, napływających bodźców.
Wspieranie rozwoju dziecka do pierwszego roku życia
W najwcześniejszych okresach życia dziecka głównymi jego nauczycielami i wychowawcami są rodzice. Kształtowanie odbywa się poprzez różnego rodzaju kontakty w rodzinie, dzięki którym dziecko zaspokaja swoje potrzeby, rozwijając się.
Niemowlę potrzebuje wsparcia swojego rozwoju od pierwszych dni życia. W zasadzie już w okresie prenatalnym rodzice powinni zadbać o jakość komunikacji z dzieckiem. To dlatego, że stymulacja rozwoju obejmuje także rozmowy [1], a słuch kształtuje się już w łonie matki i w zasadzie jest najlepiej rozwiniętym zmysłem noworodka.
W okresie niemowlęcym dorosły w kontaktach z maluchem powinien skupić się na zabawach, które obejmują:
- naśladowanie mimiki;
- utrzymywanie kontaktu wzrokowego;
- rozwój ruchowy: chwytanie i manipulacja przedmiotami;
- powtarzanie odgłosów: sygnały werbalne, różne dźwięki.
Dopiero w okresie poniemowlęcym można przejść do etapu skupiania się na zwiększonej ruchliwości i sprawności motorycznej podczas dobrej zabawy.
Wspieranie rozwoju dziecka od wczesnego dzieciństwa – wskazówki
Tak naprawdę, by stymulować rozwój dziecka, nie trzeba znać żadnych formalnych programów wychowania. Nabywanie nowych umiejętności odbywa się w codziennych sytuacjach życiowych. Zatem warto wiedzieć, że dużą rolę w tym wszystkim odgrywa pomoc rodziców. Chcesz wiedzieć, jak wspierać samodzielność i rozwój umysłowy swojego dziecka? Oto kilka wskazówek.
- Dostarczaj dziecku bodźców, które pomagają mu uczyć się świata, jak np. dźwięki, kształty, kolory. Pamiętaj, że nie zawsze muszą to być komercyjne, interaktywne zabawki. Do sensorycznej stymulacji wystarczą też kuchenne produkty jak groch, mąka, kasza. Nauka kształtów i kolorów może odbywać się w naturze w oparciu o liście, kamienie czy kwiaty.
- Zachowaj umiar w liczbie napływających z otoczenia bodźców jednocześnie. Kiedy dochodzi do przestymulowania dziecka, może ono stać się nadmiernie pobudzone, nerwowe, płaczliwe lub senne. Kiedy zdarza się to sporadycznie i towarzyszy temu reakcja rodziców, którzy przywrócą poczucie bezpieczeństwa, nic złego się nie dzieje. Kiedy jednak dziecko jest stale narażone na hałasy, bycie w tłocznych miejscach lub częstą ekspozycję na ekrany telewizora czy komputera, jego mózg jest ciągle pobudzany. Może to przełożyć się na trudności w skupianiu uwagi, uczeniu się, wyciszaniu się, niepokój, nieumiejętność funkcjonowania bez silnych wrażeń i intensywnych bodźców.
- Dbaj o momenty wyciszenia Twojego i dziecka. Przerwy są niezwykle ważne dla mózgu, aby zintegrować wrażenia z czasu zabawy, kontaktu i aktywności. Umiejętność relaksu, przechodzenia w stan odpoczynku, snu to jeden z filarów zdrowia. Poszukajcie wspólnie, co pomaga Wam osiągać ten stan. Może sama zmiana Twojego tonu głosu na spokojniejszy i wolniejszy, wspólne kołysanie, dotyk lub delikatne odgłosy natury.
- Pamiętaj, że dziecko jest bardzo wrażliwe na emocjonalny przekaz. Kiedy rozmawiasz z kimś w jego towarzystwie to mimo iż nie rozumie ono waszego dialogu, odbiera wyraźnie tonację i emocje. Kiedy denerwujecie się na siebie, intensywnie gestykulujecie lub krzyczycie, dla dziecka jest to informacja o zagrożeniu i wprowadza jego organizm w stan alarmu. Dlatego kłótnie dorosłych nie powinny odbywać się przy dziecku nawet kiedy jest ono bardzo malutkie i nie wie, czego dotyczą.
Wspieranie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym
Podstawową czynnością, w której dziecko uczy się we wczesnym okresie swojego życia, jest zabawa. Stopniowo obowiązki rodziców przejmują nauczyciele i pedagog w przedszkolu, choć w dalszym ciągu w rodzinie wychowanie jest kontynuowane w bardzo szerokim zakresie. Na tym etapie rozwojowym dziecka, w okresie przedszkolnym, ważne jest wspieranie rozwoju w kierunku gotowości do radzenia sobie z wyzwaniami szkoły [2].
Szczególne znaczenie mają tu m.in.
- duża ruchliwość (zabawy ruchowe w domu i na świeżym powietrzu);
- usprawnienie motoryki;
- posługiwanie się prostymi narzędziami i kolorowymi zabawkami;
- ćwiczenia orientacji w przestrzeni i w czasie;
- rozwijanie sprawności manualnej i kreatywna zabawa (tematyczna, konstrukcyjna, gry z regułami, książeczka do wyklejania, zagadki dla zmysłów itp.);
- elementy pracy szkolnej (dziecko uczy się ładnie rysować, pisać, liczyć, powoli rozróżniać, co to głoska i sylaba);
- wzbogacanie słownika i działania wokalne (piosenka, wiersz itp.);
- odkrywanie znaczenia relacji z rówieśnikami;
- rozwijanie samowiedzy na temat szczególnych dla dziecka okresów (święta, Dzień Matki, Dzień Babci, urodziny itp.) [3].
Przedszkole ma ogromny wpływ dydaktyczny na rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny dziecka. Każda zabawa intensywnie rozwija te umiejętności, ale pod warunkiem, że jest prowadzona odpowiednimi technikami.
Jak dobrze przekazywać dziecku wsparcie?
Niektórzy rodzice czują, że ich kompetencje nie potrafią sprostać stawianym im wymaganiom. Tymczasem w oddziaływaniach wychowawczych nie ma jednej recepty skutecznego postępowania.
Każdy mały człowiek jest inny i trzeba znaleźć złoty środek. Kluczowy błąd to myślenie: „nie dam rady”, „nie potrafię”. Jako rodzic nie możesz pozostać bierny. Zawsze masz możliwość dowiedzieć się więcej, zapoznać z opiniami, komunikować z innymi lub przeczytać poradnik dla rodziców. Nie bój się skorzystać ze szkoleń, które pomogą Ci zdobywać odpowiednią wiedzę. Pomocne może okazać się także wsparcie psychologa lub współpraca z pedagogiem przedszkolnym, który pokaże, jak poruszać się drogą wspierania rozwoju dziecka.
Bibliografia:
[1], Kosewska, B. (2017) Wspieranie rozwoju małego dziecka w środowisku domowym. W: Interdyscyplinarne konteksty wczesnej interwencji wspomagania rozwoju dziecka; Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej (str: 316 i 317).
[2], Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka, T. 1, Zagadnienia ogólne. Warszawa: PWN. (str: 66 i 69)
[3] Bałdyga, A. (2015). Motoryczno-sensoryczne wspieranie rozwoju dzieci we wczesnym dzieciństwie. W: J.H. Budzik, I. Copik (red.) Edukacja przez słowo – obraz – dźwięk (s. 181-202). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
