To, co dzieje się w relacji głównego opiekuna z dzieckiem w trakcie pierwszego roku życia, jest potężną dawką informacji, które kodują się w organizmie i w przyszłości wpływają na poczucie bezpieczeństwa, postrzeganie świata i regulację emocji. Pierwszy rok życia to też szybki i intensywny rozwój dziecka. Co warto wiedzieć na ten temat?
Przywiązanie a prawidłowy rozwój dziecka
Obserwując matkę i dziecko w pierwszych miesiącach po narodzinach, dosyć łatwo można dostrzec szczególny rodzaj więzi, jakim natura połączyła te dwie istoty. Zapatrzenie, fascynacja, bezgraniczne zakochanie, mowa matczyna i coś wyjątkowego, co sprawia, że mimo zmęczenia, trudów czy bólu kobieta jest w stanie realizować matczyną miłość.
Neurobehawioralne wyposażenie sprawia, że mała istota potrafi „uwieść” opiekuna, a ten jest w stanie odczytać i odpowiedzieć emocjonalnie na te sygnały. Odruchy ssania, płaczu na różnych tonacjach, przywierania, skoncentrowanego wodzenia wzrokiem, chwytu, reagowania mimicznego służą przywiązaniu. Głównym obiektem zainteresowania noworodka na tym etapie jest ludzka twarz i mimika. Wszystkie jego zmysły nastawione są na kontakt z drugim człowiekiem1.
Więź dziecka z mamą w pierwszym roku życia
Mama, która odpowiada na sygnały wysyłane przez dziecko, zajmując się nim, dając uwagę, kojąc, reagując na płacz, obdarzając czułością, to tzw. matka responsywna. Dzięki niej dziecko otrzymuje zapis o bezpieczeństwie otaczającego go świata oraz własnym wpływie na rzeczywistość. Akcja wywołuje reakcję, zasygnalizowanie dyskomfortu pozwala osiągnąć ulgę. Kształtuje się poczucie sprzyjającego środowiska. Nie do przecenienia jest rola głównego opiekuna w tym okresie1.
Responsywna mama jest wspierana przez wydzielane hormony takie jak oksytocyna. Warto jednak pamiętać, że w tym okresie niezwykle istotne jest, aby kobieta otrzymywała wsparcie, bezpieczeństwo, zrozumienie i spokojną przestrzeń. Emocje mamy bezpośrednio wpływają na dziecko, które wychwytuje jej stany, ponieważ jest od niej w pełni zależne. Kiedy mama się boi, dziecko także odczuwa zagrożenie i jest to silny lęk dotyczący przetrwania. W późniejszym życiu może przejawiać się jako lęk uogólniony, napięcie czy bezpodstawny niepokój1.
Jak mądrze wspierać rozwój niemowlaka w pierwszym roku życia?
Stałość opiekuna i jego empatycznej reakcji wykształca poczucie zaufania. Już w tym okresie pracujemy na to, jak dziecko poradzi sobie z emocjami w kolejnych fazach rozwoju. To dzięki doświadczeniu poczucia bezpieczeństwa, w pierwszej ważnej relacji dziecko będzie miało odwagę do eksplorowania świata i osiągania niezależności w kolejnych etapach życia.
Niemowlę nie ma jeszcze wykształconych procesów analizy i myślenia przyczynowo-skutkowego, dlatego zapis informacji zebranych w tym okresie odbywa się na poziomie doświadczeń biologiczno-społecznych, cielesno-emocjonalnych. To pierwotne i bardzo silne zapisy. Ich pozytywna jakość to lokata, przynosząca zyski aż po późną starość1.
Jak wygląda rozwój w pierwszym miesiącu życia dziecka?
Pierwszy miesiąc życia dziecka jest szczególny dla całej rodziny. Wiąże się z nim cała gama emocji wynikających z pojawienia się malucha w rodzinie. Aby mieć pewność, że dziecko rozwija się prawidłowo, dobrze jest wiedzieć, jakie umiejętności w tym wieku powinno już posiadać. Miesięczny maluszek jest w stanie odwracać główkę w pozycji na pleckach i odrywać główkę od podłoża w pozycji na brzuszku. Ponadto trzyma przy twarzy rączki zaciśnięte w piąstki. Rozwój dziecka w pierwszym miesiącu życia jest szybki i bardzo intensywny2,3.
Czym są skoki rozwojowe u niemowląt?
Rodzice w pierwszym roku życia swojej pociechy mogą zaobserwować kilka skoków rozwojowych. To okresy szczególnie intensywnego rozwoju całego systemu nerwowego. Skoki rozwojowe mogą trwać od kilku dni do nawet kilku tygodni. Dzięki nim dziecko zdobywa kolejne umiejętności i poznaje otaczający je świat4.
Rozwój dziecka miesiąc po miesiącu – pierwsze 9 miesięcy – kalendarz rozwoju dziecka
Każdy rodzic powinien mniej więcej wiedzieć, jak wygląda rozwój dziecka, by odpowiednio zareagować, jeśli coś jest nie tak. Dlatego teraz omówimy sobie najważniejsze etapy rozwoju w pierwszym roku życia dziecka. W drugim miesiącu maluch potrafi unosić klatkę piersiową w pozycji na brzuchu, ponadto odwraca głowę w pozycji na plecach. W trzecim miesiącu dziecko zaczyna obracać się z brzucha na plecy i podpierać na przedramionach w pozycji na brzuchu, bada też swoje paluszki. Czteromiesięczny maluch niekiedy już siedzi z podparciem. W czwartym miesiącu niektóre dzieci zaczynają też przewracać się z brzuszka na plecy. Z kolei w piątym miesiącu malec potrafi chwytać na krótko za pierś, butelkę lub ubrania, przewraca się z plecków na brzuch, zaczyna się turlać, chwyta ustami i żuje dziąsłami przetarty pokarm, zaczyna gaworzyć. W szóstym miesiącu dziecko powoli zaczyna raczkować, niekiedy nieco później2,3.
Jeśli niemowlak prawidłowo rozwija się fizycznie, to w siódmym miesiącu siedzi już stabilnie bez podtrzymywania, natomiast w ósmym zaczyna reagować na proste polecenia. W dziewiątym miesiącu dziecko niekiedy już stoi, a nawet chodzi samo, choć oczywiście nie jest to regułą. Na pewno jednak maluch zaczyna być coraz bardziej ruchliwy i ciekawy otaczającego go świata2,3.
Pamiętajmy, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Niektóre maluchy rozwijają się szybciej, inne wolniej nabywają pewne sprawności i jest to zupełnie normalne. Jeśli jakieś kwestie dotyczące rozwoju martwią świeżo upieczonych rodziców, radzimy skonsultować się z pediatrą, który sprawdzi, czy malec prawidłowo się rozwija, wychwyci ewentualne nieprawidłowości i odpowie na wszystkie nurtujące pytania2,3.
Bibliografia:
1. Lelek A., Migdał K., Przywiązanie a rozwój dziecka, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2021 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/psychologia/271118,przywiazanie-a-rozwoj-dziecka (dostęp: 2023.02.08.)).
2. Krawczyński M., Harmonogram prawidłowego rozwoju na pierwsze 2 lata życia dziecka, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2013 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/57403,harmonogram-prawidlowego-rozwoju-na-pierwsze-2-lata-zycia-dziecka (dostęp: 2023.02.08.)).
3. Dosman C.F., Andrews D., Goulden K.J., Wiek występowania kamieni milowych we wczesnej ocenie rozwoju dziecka, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/psychologia/271118,przywiazanie-a-rozwoj-dziecka (dostęp: 2023.02.08.)).
4. Gerber J., Wilks T., Erdie-Lalena C., Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy, Pediatria po Dyplomie, Vol. 15, Nr 3, 2011.
