Wbrew pozorom rozwój mowy nie rozpoczyna się wraz z wypowiedzeniem przez niemowlaka pierwszego słowa. Rozwój aparatu mowy trwa tak naprawdę od momentu urodzenia. Dziecko zaczyna mówić pod wpływem relacji z bliskimi ludźmi, którzy od pierwszego krzyku reagują z empatią na jego potrzeby. Znając etapy rozwoju mowy dziecka, łatwiej będzie ocenić osiągany poziom komunikacji malucha, którego mowa rozwija się za wolno lub nieharmonijnie1,2.
Etapy rozwoju mowy dziecka – co warto wiedzieć?
Prawidłowy słuch oraz stymulujące kontakty społeczne to dwa podstawowe warunki sprawnego rozwoju mowy. Każde dziecko do rozwoju mowy potrzebuje wzorców, które może naśladować. Dlatego rola nas, jako rodziców, w rozwoju mowy naszej pociechy jest ogromna. Bardzo ważne jest, aby często „rozmawiać” z dzieckiem, mówić do niego, bawić się z nim etc1.
Zasadniczo rozwój mowy u dziecka można podzielić na cztery okresy2:
- okres melodii,
- okres wyrazu,
- okres zdania,
- okres swoistej mowy dziecięcej.
W dalszej części artykułu omawiamy każdy z nich, wyszczególniając umiejętności w zakresie mowy, jakie powinno wykazywać dziecko w danym okresie.
Okres melodii
Okres melodii trwa od momentu urodzenia do 1. roku życia.
Na początku płacz
Noworodek próbuje nawiązać kontakt z otoczeniem za pomocą płaczu. W ten sposób jest w stanie przyciągnąć uwagę mamy. Obserwuje, jak do niego mówi, i pod wpływem tych doświadczeń zaczyna stopniowo wyczuwać, kiedy matka chce z nim nawiązać życzliwy kontakt. Nawiązanie relacji z opiekunem jest również potrzebne do stopniowego przyswajania prawidłowych wzorców mowy2.
Głużenie
Zainteresowanie matki, jej uśmiech i ciepły głos zachęcają dziecko do rozwijania kontaktu. W 2.-3. miesiącu życia niemowlę po raz pierwszy zaczyna uczestniczyć w rozmowie, wydając różne gardłowe dźwięki, piski i krzyki. Rusza przy tym żywiołowo całym ciałem i zaczyna gestykulować. Te odruchy, nazywane głużeniem, są wrodzone i można je zaobserwować u wszystkich niemowląt, również niesłyszących2.
Gaworzenie
Ssanie piersi zapewnia gimnastykę ust, języka i całego aparatu mowy, a dotyk, uśmiech i czułe spojrzenia mamy wspierają rozwój mózgu i motywują dziecko do rozwijania coraz głębszych kontaktów z otoczeniem. W efekcie koło 6. miesiąca życia dziecko robi olbrzymi postęp – zaczyna gaworzyć. Powtarzanie zasłyszanych dźwięków, sylab „ba”, „ma”, „ta”, sprawia dziecku olbrzymią radość. Powstające dźwięki nie mają jeszcze znaczenia, ale dziecko uczy się korzystać ze strun głosowych do wyrażania emocji. Potrafi zwrócić na siebie uwagę mamy, zmieniając modulację głosu. W 7-8 miesiącu życia dziecko poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć je z ich nazwą, poznaje również rytm i melodię mowy2.
Pierwsze słowa
Już 10-miesięczny maluch próbuje naśladować mówiące do niego osoby, powtarzać zasłyszane słowa i kojarzyć je z konkretnymi osobami czy przedmiotami. Można zatem usłyszeć u swojego dziecka pierwsze wyrazy. Najłatwiej wychodzą mu wyrazy dźwiękonaśladowcze lub zbudowane z identycznych sylab. W słowniku dziecka występują już samogłoski a, e, o, u, y, i oraz spółgłoski m, b, p, d, t. Koło pierwszych urodzin dziecko potrafi już wypowiadać pierwsze słowa ze zrozumieniem, najczęściej takie, jak: mama, baba, tata, brum, ko ko2.
Okres wyrazu i okres zdania
Między pierwszym a drugim rokiem życia następuje burzliwy rozwój ruchowy. Dziecko rozumie więcej wyrazów i zwrotów, niż jest w stanie samodzielnie powiedzieć. W ten sposób rozwija się słownik bierny dziecka. W tym okresie obok istniejących już samogłosek doskonali się artykulacja spółgłosek: m, p, b, m, t, d, k, n, ć, ś, niekiedy też ź i dź. Pozostałe głoski dziecko często zastępuje łatwiejszymi o zbliżonym miejscu artykulacji. Charakterystyczne jest również upraszczanie słów, wypowiadanie tylko pierwszej albo ostatniej sylaby1,2.
Rozwój mowy w tym wieku przebiega skokowo. Łatwo przeoczyć moment, w którym dziecko zaczyna wypowiadać całe zdania – zwykle ma to miejsce koło 2. roku życia. Dobrze wiedzieć, że nie ma potrzeby poprawiania błędów popełnianych przez dwulatka podczas mówienia1,2.
Zachęta do mówienia
Do mówienia zachęca częste mówienie do dziecka. Warto już niemowlęciu opowiadać, co się dzieje wokół, co jest na obrazku, a przy tym używać prostych słów, bez nadmiernego zdrabniania. Warto czytać i oglądać z dzieckiem książeczki z obrazkami. Bardzo dobre są wszystkie zabawy paluszkowe, takie jak: „Gotowała sroczka kaszkę” czy „Idzie kominiarz po drabinie”, a także ćwiczenia manualne, w których dziecko maluje palcami czy dotyka przedmiotów o różnych fakturach2.
Okres swoistej mowy dziecięcej
Przypada na okres przedszkolny, a zatem występuje między 3. a 7. rokiem życia. Wzbogacany jest zasób słownictwa, rozwija się umiejętność budowania zdań złożonych. Następuje także dalszy rozwój artykulacyjny. Trzyletnie dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Powinno też wypowiadać większość spółgłosek. W tym wieku pojawiają się głoski s, z, c, dz. Wymowa wielu głosek w mowie potocznej może sprawiać dziecku problem, wtedy zastępuje je innymi2.
Kiedy potrzebna pomoc?
U dzieci, u których rozwój nie przebiega harmonijnie, rozwój mowy może przebiegać z opóźnieniem. W takich przypadkach wskazana jest konsultacja z logopedą, który przekaże zestaw ćwiczeń i udzieli wskazówek, jak pracować z dzieckiem. Pamiętajmy jednak, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie i niewielkie opóźnienia w zakresie rozwoju mowy nie powinny być powodem do niepokoju. Stopień rozwoju mowy na danym etapie zależeć może od wielu czynników. Za najważniejsze uważa się psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska2.
Korzystanie z serwisu nie zastępuje diagnozy lekarza czy konsultacji farmaceuty, zaleceń lekarza czy farmaceuty co do przyjmowania leków, a także treści ulotki i Charakterystyki Produktu Leczniczego. Dołożyliśmy wszelkich starań, aby opublikowane opracowania były najwyższej jakości i odpowiadały potrzebom czytelników, a również były zgodne z obowiązującymi przepisami i wytycznymi. Nie ponosimy odpowiedzialności za własne decyzje użytkowników, mogące mieć wpływ na ich zdrowie, prowadzoną działalność gospodarczą lub zawodową.
Bibliografia:
1. Niedzielski A., Kotowski M., Etapy rozwoju mowy, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/52294,etapy-rozwoju-mowy (dostęp: 2023.03.08.)).
2. Mieszkowicz M., Etapy rozwoju mowy dziecka (witryna internetowa: http://poradnik-logopedyczny.pl/profilaktyka-logopedyczna/rozwoj-mowy/7/etapy-rozwoju-mowy-dziecka.html (dostęp: 2023.03.08.)).
